Doğal tehlikelerin değerlendirilmesinde bir örnek: TAŞOVA (6)

Yazan:

2 Mart 2023

Hazırlayan: Ertuğrul Ümüt

5.2. Kütle Hareketleri Tehlikesi
Kütle hareketleri/heyelânlar genel olarak jeolojik-jeomorfolojik, klimatolojik-meteorolojik
etmen ve süreçler sonucunda, yerçekiminin de etkisi altında yamaçların dengesinin (stabilitesinin) bozulmasıyla oluşmaktadır. İnceleme alanında, kütle hareketlerinin oluşmasında iklimsel özelliklerin yanısıra, litolojik özellikler ile kayaçlarda gelişen süreksizliklerin dağılımı ve yönelimi de belirleyicidir. Kuşkusuz heyelânların oluşmasında suyun varlığı ve yamaç eğimi çok önemli bir etkendir. Kütle hareketleri bu süreçlerin yanısıra, depremler tarafından da tetiklenerek yeniden aktivite kazanabilmektedir.

Türkiye’de kütle hareketlerinin/heyelânların yolaçtığı zararlar son derece önemli olup çok
sayıda can ve mal kaybı ile büyük tarımsal hasarlara neden olmaktadır. Afet İşleri Genel
Müdürlüğü’ne göre meydana gelen hasar durumları dikkate alındığında Türkiye’deki afet zararlarının %27 si heyelân kökenli afetlerle ilişkilidir (Ateş vd., 2006).
Kütle hareketlerinin neden olduğu mesken hasarlarının illere göre dağılım yüzdelerine
bakıldığında %0.40 lık bir değerle Amasya İli 29. sırada yeralmaktadır (Şahin, 1991). Afet İşleri Genel Müdürlüğü’ne göre 1971-1989 yılları arasındaki etkili heyelânların %65 i ilkbaharda meydana gelmiş, en sık Mart ayında vuku bulmuştur (Ateş vd., 2006).

İl geneli ile kıyaslandığında Taşova İlçesi, heyelânların en yoğun olarak gözlendiği ve bu olaydan etkilenen köy sayısının en fazla olduğu ilçedir. (Şekil 6)

Amasya İli’nde, 7269 Sayılı Afetler Yasası’na göre, kütle hareketleri açısından “afete maruz
bölge” ilân edilen sekiz yerleşim yeri olup bunlardan biri de Taşova’ya aittir (Merkez ilçede Dere ve Suadiye mahalleleri ve Ormanözü köyü, Göynücek’de Çalköy, Gümüşhacıköy’de Çaykışla, Hamamözü’nde Dedeköy, Taşova’da Yemişen mahalleleri) (Ateş vd., 2006).
Varnes (1978)’ın sınıflamasının esas alındığı, MTA tarafından yürütülen “Türkiye Heyelân
Envanteri Projesi”nde benimsenen sınıflamada kullanılan yöntemler göz önüne alınarak Taşova ve yakın dolayındaki kütle hareketleri kayma düzlemi 5 m den daha derin kayma hareketleri olup dönel (rotasyonel) veya düzlemsel nitelikteki kütle hareketleridir. Çamur ve moloz akmaları türü kütle hareketleri ise daha sınırlıdır. Bu kütle hareketleri, Miyosen-Pliyosen yaşlı karasal çökellerde (Söğütlü Formasyonu) yaygın olarak görülmektedir.
Taşova yöresinde, Yeşilırmak vadisinin kuzeyinde Türkmendamı, Çaydibi, Mercimek köyleri
arası; Taşova İlçe Merkezi kuzeyi, Borabay Deresi ile Destek Çayı arası; Yeşilırmak vadisi güneyinde Dörtyol köyü güneyi, Güngörmüş-Dutluk köyleri arası, Balaban Deresinin Devre köyü çevresindeki yamaçları, Hacıbey-Şahinler köyleri arasında kuzeye bakan yamaçlar inceleme alanındaki geniş alansal yayılıma sahip, aktif ve eski heyelânların bulunduğu alanlardır. Bu heyelânlar içinde en geniş kütlesel yayılıma sahip olanları Türkmendamı, Çaydibi, Mercimek köyleri arasında ve Taşova ilçe merkezi kuzeyinde yer almaktadır. Taşova kuzeyindeki heyelânın aynası yaklaşık 5,5 km, kütlesinin uzunluğu ise yaklaşık 3 km.dir. Heyelân günümüzde kısmen duraylı olup eski heyelân özellikleri taşımaktadır. Heyelân şevi önünde ve kütlesi içinde, ikincil kaymalara bağlı, günümüzde sırt ve tepeler şeklinde korunmuş eski heyelân kütleleri belirgin olarak izlenmektedir (Foto 1).

Kayan ikincil kütlelerin arasında ise heyelân gölleri gelişmiştir (Foto 2). Heyelân kütlesinin Yeşilırmak tarafından sürekli aşındırılması, topuk kesimlerinde yeni, aktif heyelânların oluşmasını sağlamıştır (Foto 3). Aktif heyelânların şevlerinin gerisinde görülen gerilme çatlakları, heyelânların gerileyerek büyüdüğünü göstermektedir. Bu heyelânların gerileyerek büyümesi nedeniyle, Taşova-Destek eski karayolunun bir bölümü günümüzde kullanılamamaktadır. Türkmendamı, Çaydibi, Mercimek köyleri arasındaki heyelânın aynası 1750 m, kütlesi ise 1,5 km uzunluğundadır. Bu eski heyelân kütlesinin de Yeşilırmak tarafından sürekli aşındırılması, topuk kesimlerinde aktif heyelânların oluşmasına neden olmuştur.
Topuk kesimlerinin sürekli Yeşilırmak tarafından aşındırılması da, heyelânların gerileyerek
büyümesini sağlamaktadır. Taşova yöresindeki önemli heyelânlardan biri de, Borabay Gölü’nün bulunduğu kesimde, Borabay deresinin kuzeyinde yer alan eski heyelândır. Borabay Gölü, bu heyelân kütlesinin kayarak, Borabay Deresi’ni doldurması sonucunda oluşmuştur. Yeşilırmak vadisi güneyinde, Taşova’ya bağlı Güngörmüş-Dutluk köyleri arası ile Hacıbey-Şahinler köyleri arasında kuzeye bakan yamaçlar geniş alansal yayılıma sahip, aktif ve eski heyelânların bulunduğu alanlardır.