1840’larda Sonisa, Taşabad, Erek ve Karayaka Nevahi-i Erbaa adıyla idari düzen dahilinde bölgede yerlerini aldılar. Yeşilırmak ile Kelkit Nehri’nin Boğazkesen’de birleşmeden evvel bölgeyi dört eşit parçaya bölmesinden hareket edilerek her bölümde bir nahiye idaresi oluşturuldu. Yeşilırmak’ın güney tarafında kalan bölgeye Taşabad adı verildi. “Taşabad” adı 1530 tarihli Defter-i Mufassal’ın Sonisa faslında 535 no’lu sayfada kayıtlıdır. Yemişenbükü’ne Taşova adı verilene kadar sadece Yeşilırmak’ın güney dolaylarının adı Taşabad olup köy veya yerleşim birimi olarak herhangi bir merkez ile bağı yoktu. Bölgenin ve nahiyenin adıydı. Kayıtlara böyle girmiş. Bölgenin 1850 yılına kadar etkin ve faal şehri Sonusa’dır. 1530 yılında Sonusa ile Sivas kadıları eşit yevmiye almaktaydılar.
Kelkit Nehri’nin güney tarafı Erek = Herek kazası, kuzey tarafı Karayaka = Ziğdi kazası ve Yeşilırmak Nehri’nin kuzey istikameti de Sonisa kazası olarak bölgelere ayrılmıştır. Sonisa kazası ve köylerinin kaydı BOA bünyesindeki 13410 ile 13413 numaralı defterlerde yer almaktadır.
Bu yazımda 1840 – 1845 yıllarına isabet eden defterlerde kayıtlı bulunan ve BOA bünyesinde muhafaza edilen Taşabad Kazası köylerine yer vermek istiyorum.
1840’larda Taşabad Kazası’na bağlı olup günümüzde Erbaa ilçesine tabi olan Köy adları, Hane sayıları ve Defter numaraları şu şekildedir:
-Hacıbazar=Hacıpazar: 18 Hane. (13425)
-Ahur= Tosunlar: 5 Hane. (13432)
-Çalkara: 22 Hane. (13458)
-Fidi = Akça: 41 Hane. (14626)
-Evyaba: 31 Hane. (14629)
-Tonu = Akkoç: 10 Hane. (14631)
-Değirmenli: 90 Hane. (14636)
-Tanoba: 56 Hane. (14640)
-Karaağaç: 32 Hane. (14651)
Toplam 9 yerleşim birimidir.
(GOP Ü. N. Çavdar.)
Aynı yıllarda Taşabad Kazası’na bağlı olup bugün itibariyle Taşova ilçesine tabi olan köylerin İsimleri, Hane kayıtları ve Defter numaraları şöyledir:
01- Bidevi =Esençay: 42 Hane. (13418)
02- Boladan =Kumluca: 23 Hane. (16076)
03- Devre: 7 Hane. (13426)
04- Yolaçan: 8 Hane. (14632)
05- Yornus =Çakırsu: 17 Hane. (14637)
06- Kadimköy=Güngörmüş: 5 Hane. (14627)
07- Kuşeyh=Şahinler: 45 Hane. (14641)
08- Koramo: 10 Hane. (14627)
09- Kalekale=Dörtyol: 24 Hane. (14630)
10- Geydoğan: 32 Hane. (14639)
11- Darma =Ballıca: 35 Hane. (14662)
12- Dereli: 31 Hane. (13460)
13- Tekye =Tekke: 40 Hane. (13454)
14- Tasna=Yaylasaray: 40 Hane. (13433)
15- Kiranpa=Ekmakırı: 20 Hane. (14628)
16- Belgü=Belevi: 62 Hane. (14633)
17- Yerkozlu: 42 Hane. (14634)
18- Yenidere: 4 Hane. (14627)
19- Y. Baraklı: 17 Hane. (14635)
20- A. Baraklı: 18 Hane. (14638)
21- Hacıbey: 10 Hane. (14643) – Rum köyü.
22- Dazı= Dazlı: 3 Hane. (14643) – Rum köyü.
23- Gelmüç: 1 Hane. Rum köyü.
24- Örgün: 1 Hane. Rum köyü.
25- Kurak Örgün: 1 Hane. Rum köyü.
26- Kızöldüren: 2 Hane. (14643) – Rum köyü.
27- Herizdağ=Güvendik: Rum köyü.
Defter kapağında adı yazılı olmasına rağmen defter muhteviyatında Heriz köyünün hane sayısına ve bilgilerine ulaşılamadığı kaydedilmiştir.
Toplam 27 yerleşim birimidir.
(GOP Ü. N. Çavdar.)
“Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimiz” adlı 1928 tarihli çalışmada Taşabad köylerinin tamamına yer verilmiştir.
1840 – 1845’den sonra Taşabad bölgesinde yeni bazı köyler kurulmuştur. Bu bahiste yeni yerleşim birimlerini tanıtmak istiyorum.
01- Altınlı Köyü.
1890 – Tereke.
1928 – Teneke.
20. Yüzyıl başında Gürcü yerleşimidir.
2019 yılı sayımına göre köyde 62 kişi yaşamaktadır.
02- Tatlıpınar Köyü.
1928 – Darma Deresi.
20. Yüzyıl başında Osmanlı yerleşimidir.
03 – Dutluk Köyü.
1926 – Dutluk.
Dutluk Köyü 1850 yılından sonra Doğu Anadolu, Karlık ve Alucra’dan göç edenlerin kurduğu bir köydür. 2019 yılı itibariyle 111 kişi ikamet etmektedir.
04 – Hüsnüoğlu Köyü.
1926 – Selimoğlu.
Dazlı, Ürküt ve Dönertaş mezralarının meydana getirdiği bir yerleşim yeri iken 1930’da Erbaa ve Akçaabad göçmenleri iskan olmuştur. Köyün adı mezralarıyla birlikte Hüsnüoğlu olarak belirlenmiştir. Nüfusu 100 kişiden ibarettir.
05 – Tekpınar Köyü.
1926 – Dazlı.
1990 yılına kadar Hüsnüoğlu Köyü’ne bağlı bir mezra idi. Gıranürküt olarak da anılan Tekpınar
1948’de Akçaabad’dan gelenlerin oluşturduğu bir köy olup 33 kişi yaşamaktadır.
06 – Ardıçönü Köyü.
-Mahalle adı: Gelemiç.
1926 h: Gelmüç = Gelemüç = Sazlık.
(Rumca: Kalamies)
20. Yüzyıl başında Rum Ortodoks yerleşimi iken mübadeleyle birlikte Yunanistan muhaciri iskan edildi.
-Mahalle adı: Fadara.
1926 h: Fadara.
1928: Fatra.
20. Yüzyıl başında Rum Ortodoks yerleşimi olup günümüzde Karadeniz göçmeni yerleşimidir.
07 – Ilıpınar Köyü.
1928: Çermük (Erm. “Çermug” – Ilıca.)
20. Yüzyıl başında Gürcü yerleşimidir.
Eski adından da yeni adından da görülmektedir ki köyün bulunduğu yerde bir şifalı su kaynağı “Ilıca” mevcuttur. Son sayımda köyde 41 kişinin yaşadığı tespit edilmiştir.
TAŞABAD KÖYLERİNDE AD ve LAKAPLAR:
Soyadının bulunmadığı devirlerde şahısların sülalesi, ismi, takma adı ve sıfatları önem arz ediyordu.
Adın yanında aile adı, meslek adı ve sıfatı söyleniyordu. Ad ve lakaplarda müslüman veya müslüman olmayan fark etmiyordu. Vücut özelliği, fiziki durumu, belirgin vasfı ve iyi veya kötü taraflarıyla kişiler anılmakta ve tanınmaktaydılar. Kayıtlara da bu vasıflarıyla geçmekteydiler.
-Hancıoğlu Mehmet.
-Kasapoğlu Ömer.
-Ayrancıoğlu Mustafa.
-Kilcioğlu Mustafa.
-Hacı Hüseyinoğlu Bektaş.
Baba adıyla baba mesleğiyle de adlandırmalar olduğu gibi fiziki durum belirten lakaplar da kullanılıyordu.
-Kara Mustafaoğlu Osman.
-Binbaşıoğlu Ahmet.
-Kara Çavuş Hasan.
-Kör Veli.
-Topal Osman.
-Uzun Mehmet.
-Köse Mahmut.
Memleket, etnik köken ve dini terimler de sıfat olarak tesmiyelerde yer alıyordu.
-Niksarlı.
-Kavaklıoğlu.
-Gedizli.
-Aydınlı.
-Caniklioğlu.
-Gürcü Osman.
-İmamoğlu.
-Mollaoğlu.
-Sarı Hacı.
Nadiren de olsa Ağa veya Bey sıfatlarının da kullanıldığı görülüyor.
-Aliosman Ağa.
-Mehmet Bey.
Gayrimüslimlerin tanımlanmasında daha çok meslek belirten adlar ve sıfatlar kullanılmış. Bunu dikkate şayan bulduğumu ifade etmekten kendimi alamadım.
-Kaldırımcıoğlu.
-Bolatçıoğlu.
-Kalaycıoğlu.
-Madencioğlu gibi.
Kaza-i Taşabad köylerinde 827 hanede en fazla kullanılan isim Mehmet olup bu şahıslar aynı zamanda hane reisidir.
Mehmet adı Bidevi, Darma, Tasna, Dereli, Tekke,
Çalkara, Yerkozlu, A. Baraklı, Geydoğan ve Tanoba’da 113 hanede kaydedilmiştir.
72 hanede Hüseyin yine 72 hanede Ali adı hane reisi olarak geçmektedir.
Bu adları Mustafa ismi 70 hane ile, Osman ismi de 54 hane ile takip etmektedir.
Hasan ve Ömer adı 53 hanede, Ahmet adı 51 hanede, İbrahim ismi 36 hanede, Halil adı 30 hanede, Salih ismi de 22 hanede aile reisi sıfatıyla kayda geçirilmiştir.
827 müslüman hanede 6 hane reisi ise kadındır.
Hacıbazar’da Şerife, Tasna’da Ayşe, Tasna’da Kezban, Tasna’da Şerife, Fidi’de Ümmügülsüm,
Yerkozlu’da Ayşe ve yine Yerkozlu’da Fatma hane reisi sıfatıyla kayıt edilmiştir.
Bölgenin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.
En fazla ekilen ürün buğday ve arpadır. Bunları bağcılık takip etmektedir.
Bağcılıkta Bidevi 52.5 dönümle ilk sırada, Kuşeyh 48.5 dönümle ikinci sıradadır.
Rum köylerinde 18 hanede duhan (tütün) üretimi yapılmaktadır. Müslüman köylerden Dereli 43 dönüm arazide, Darma 24 dönüm arazide, Belevi 13.5 dönüm arazide, Geydoğan
19 dönüm arazide tütün üretmektedir.
Belki bölgenin geçim kaynaklarını biraz daha genişçe incelemek araştırmak anlaşılır dilde kaleme almak gerekiyor.
Enver SEYHAN
Kasım 2020
***
Yararlanılan kaynaklar:
-Kaza-i Taşabad: (1840 – 1845)
GOP Üni. N. Çavdar.
-İnternet ortamında Taşabad =Taşova ile ilgili
yazı makale görsel ve tanıtımlar.
