Yer Adları
(Toponomi)
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Niksar ve Sonusa bölgesine Türk yerleşimleri yoğunlaşmış olup 1257 yılında anasözleşmesi oluşturulan Vakfiye’de adı geçen köyleri dikkate alınca 186 sene zarfında yörenin neredeyse yüzde yetmiş beş civarında Türk yerleşimine geçtiği görülmektedir.
Vakfiye yörenin geçmişi ve geleceği hakkında önemli sade ve değerli bir belge ve dahi bulgudur.
Seyyid Nureddin Vakfiyesi’nde Yer Adları:
Sene 655 H.
*Mahruse-i Felanbil Kal’ası= Havalan Kale=
Hüvelankale= Çalkaya.
-Kale Pontus döneminde inşa edilmiştir. Bugün henüz tarihi ve kültürel manada bir araştırma yapılmamıştır. Oysa şimdiye kadar bilimsel olarak inceleme ve araştırmalar yapılıp neticelendirilmiş olmalıydı.
*Niksar (Cabaira- Diapolis-Noecesaria)
*Zedvi Köyü= Zeytuva= Zitay= Zuday= Yolbaşı= Alparslan Beldesi (Amasya-Taşova)
-(Antik adı: Zito)
*Seyyid Nureddin Alparslan Zaviyesi ve
imareti (Alparslan’da tesis edildi.)
-Zaviye ve İmarethane Zuday Köyü’ndedir ve köyde Alparslan Müzesi adıyla bir de Müze bulunmaktadır. Müze yörenin tarihine ışık tutması açısından çok kıymetlidir.
*Melîk Köyü= Mülkbükü veya Gembükü
olabilir?
-(Mi?) Gemibükü’nün sonraki adı Tonbakbükü idi.
*Büyük Nehir (Tozanlu= Yeşilırmak)
*Haddadi= Çaydibi (1950 yıllarına kadar aynı isimde)
-Yöre dilinde Gadadu olarak da biliniyor.
*Sonihsa= Sonusa= Uluköy Beldesi (Antik
adı: Annesi).
-Eski Türklerle beraber “Suna” kenti ve daha sonraki yerleşimlerde son sekizyüz yıl içinde Sonisa Kazası, Sonisa Sancağı, Sonisa Nahiyesi ve kadere bak ki bugün adı Uluköy. Bunda bir beis yok. Ancak yörenin ve tarihin bu özel şehrinin “köy” olarak anılması iç acıtıcı geliyor insana. Bu adı herhalde içinden geçen “Ulu Yol”dan dolayı almış.
Tarihi yerlerin ve yerleşimlerin adlarının Türk tarihine kültür ve sanatına bir etkileme yapmadığı sürece değişmesi taraftarı olmadığım için Sonusa’nın bu eski adını kullanmayı seviyorum.
*Karakapak. (Karayaka olabilir mi?)
*Çatalan.
*Beyrun (Bîrum?)
*Managri. -?-
*Kızri (Kazeri?)
*Sarualan.
*Kaşkaya.
-Eski köy yerindeki Kaya’nın o günlerdeki adı olabilir mi?
*Sivri (Sivri Dağı) = Yakalise (Gürsu üzerinde) *Tekaloza= Tekellüze= İkizce= Gürsu.
*Mermun Nehri= (İhtimal ki Destek Çayı. Halk
arasında Deli Çay)
*Ispatlo= Sıtmapınarı (Taşova Karsava Kö
yüne bağlı mahalle)
-Karsavul Köyü.
*Gökdere (aynı isimde)
*Sepetlü (bugün aynı isimde)
*Boraboy= Borabay= Gölbeyli (Amasya-Taşova-Destek bucağı)
-Gölbeyli ismi 1990 yılında yeniden “Boraboy” olarak düzeltildi.
*Akdağ ( halen aynı isimde).
*Cıvıntı.
-(Bugün bu isimde bir köy bulunmuyor.)
*Baş Baraklu= Yukarı Baraklı, Baraklı Yaylası, Taşova- Tekke Bucağındadır.
*Nahislu (Nahsiblü?)
*Hallaçlu.
*Nureddinlu.
*Alaca Kilise.
*Gündos.
*Guz Kilise = Guzgeçe. Amasya- Akdağ Nahiyesine bağlı.
*Çamurcuk Mezrası.
*Tasini= Tasna= Yaylasaray köyü (TaşovaTekke Bucağı).
*Balaki=Taşova Tekke Bucağı Yenidere Kö
yü olabilir? -?-
*Bağalu Dagı= Boğalu Dağı (Zığala’dan Niksar’ın Ladik’ine (Gökçeli) kadar uzanan dağ silsilesi.
*Tarıtma= Darma= Ballıca (Taşova Tekke
Bucağı)
*Kalikale= Kalekale=Kaleköy= Dörtyol (Taşova-Tekke bucağı)
*llcuk Mezrası= (Tekke Bucağı Ilıcaköy olabilir?)
-İlcük’ün Tekke köyü olma ihtimali yüksek.
*Eyüyapa? (Erbaa ilçesi eski adı Hayati, yeni adı Doğanyurt Bucağı Eryaba Köyü olabilir ?)
*Bes Badi.
*Çender= Çandır? (Erbaa, Aşağı Çandır, Yukarı Çandır?)
*Ahurcuk= Ahurköy= Tosunlar Köyü.
*Aydak= Eyrek = Erek= Erbaa ilçe merkezi. *Efkisıl=Eksel ?=Koçak.
*Iskefsir= Reşadiye-Tokat.
*Gölcügez (Erbaa – Doganyurt Bucağı’nda ?) *Sırçalı (Tokat – Merkez) -?-
*Çardeğin= Çerdigin (Tokat-Merkez) -?-
*Fakıh.
Potaş?=Yotaş?=Sokutaş (Erbaa’nın güneyi
veya Yotaş= Yornus= Çakırsu (Taşova-Esençay Bucağı ?) -?-
*Kışlak Alaâddin= Tepekışla= Çatılı (Erbaa Doğanyurt Bucağı veya Erbaa’nın güney dogusunda Alaaddin= Aladon= Bölücek Köyü ?)
-Alaaddin veya Aladon = Aladun olma ihtimali çok yüksek.
*Kuruçay (aynı isimde.)
*Orahta Mezreası (Özrihte ?)
*Serhor ? = Sirhor = Ziihor = Çatılı (Erbaa)
*Yebin= Gelegin= Çamdibi (Erbaa-Doğanyurt Bucağı.)
*Emarî = Emeri = Bağpınar (Erbaa-Doğanyurt Bucağı.)
*Gâvsan=Gusan= Hosan=Salkımören (Erbaa-Karayaka Bucağı.)
*Ifgebe? (Erbaa-Doğanyurt’a bağlı mezraa ?) *Kenûsî (Erbaa Doğanyurt’a bağlı mezraa ?) *Keyne? = Yoldere (Erbaa – Doğanyurt.)
*Kösre= Köseli (Erbaa- Doganyurt. Yaylalı
Köyü’nün güneyinde bir mezraa. Doğanyurt Bucağı eski yerleşim yeri).
*Ayangil=Ayan (Erbaa – Doğanyurt)
*Raan (Reayan? Ayan?)
(Erbaa’da bugün Çevresu adıyla bilinen Ravak Köyü vardır. Eski haritalarda 1950’lerde Revak Köyü adı ile bilinmektedir.)
-Toplum “Iravak” olarak telaffuz eder bugün dahi.
*Baladan= Boladan= Kumluca (Taşova Esençay Bucağı.)
*Bedyani. (-Bidevi mi?)
*Maarız Dagı= Heriz Dağı = Güvendik Köyü. *Kalıkale= Kalekale = Galala = Dörtyol köyü. *Tarimne.
Yornus= Çakırsu (1950’lerde aynı adla anılıyor.
Taşova- Esençay Bucağı.)
*Yavtaş= Erbaa Kozlu Bucağı Sokutaş.(?) *Frankhisarı= Ferenge= Üzümlü? (Erbaa)
-?- Ferenge kuzeyde kalmıyor mu?
-Erbaa’nın güneyinde 15 ve 16. yüzyıllarda Nahiye.
*Serkis=Şehitler Köyü. (Tokat-Merkez, Sırçalı Köyü’nün kuzeyinde, Gölcük Köyü’nün doğu sunda.)
*Azenis? (Ajanis?- Etanis = Erzenüs = Evciler Köyü. (Erbaa)
*Panbuközü. (15 ve 16. Asırda Nahiye. Karabük Köyü Kuzeybatı istikameti. Felenbel Nahiyesi Güneybatı tarafındaki ormanlık vadilik alan. Gudere köyü Destek köyü Durucasu köyü sahalarını teşmil ediyor.)
*Karaöyük = Karabük köyü.
*Sonmalık.
*Taylık. (Akdağ’ın Güney istikameti -?- Kızseki Köyü’nün Kuzeydoğu tarafları -?-)
*Kanlukaya= Kanlı ve Kanlıderesi (Taşova Destek Bucağı.)
*Kızık=Kızseki? (Akdağ’ın güney yönü. Destek’in güney batısında.)
Yenişehir Kal’ası.
Karakuş Kal’ası = Akkuş Kalesi.
Felanbil Kalesi = Hüvelenkale.
*
Vakfiye’de Yerleşim Yerleri için şöyle bir açıklama getirmişler:
“Bu kasabaların hepsi tahrip ve yok olmaktan korunan Niksar’a tabi kasabalardandır.”
Tabiyet konusunda da şöyle bir cümle kayda almışlar:
“Bazıları Yenişehir Kal’asına tabi ve bazıları Felanbil Kal’asına tabi ve bazıları Karukuş Kalesi’ne tabidir.”
*
Evvela Vakfiye üzerinde çalışma yapan emek sarfeden Değerli Araştırmacı Sadi Bayram’a içtenlikle teşekkür ederim.
Çünkü, dönemin Sivas Kadısı Hacı Şakir Efendi’nin torunlarından Remzi Saçlı’nın uhdesinde bulunan Vakfiye aslının önce cüz’i bir bedel karşılığında Alparslan Müzesi’ne iadesi sağlanmış Arapça olan metni tercüme ettirilmiş ve yazar Vakfiye üzerinde çalışmasını tamamlayarak yayımlamıştır.
Böylece tercüme neticesinde yayımlanan ve bu itibarla sağlanan imkanlardan bizler de yararlanmış olduk.
Zira yaklaşık ve belki de 900 yıllık bir Toponomi bilgisine Değerli Araştırmacı ve Yazar Sadi Bayram sayesinde ulaştık.
Saygı ve hürmetle.
ES
23 MAYIS 2021
***
Notlar:
İsminde adında bölgesinde tereddüt veya istifham olan yerleşim birimlerinde tam anlamıyla belirginlik sağlanamamış olması ihtimalini göz önüne alarak belirlemeler ve açıklamalar üzerinde yeniden düşünülmesi çalışılması gerektiğini ya da kafi bilgiye erişildiğini göstermek babında (-) işareti koyarak eklemelerde bulundum.
**
Sadi Bayram 1943 Merzifon doğumludur.
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi mezunudur.
Bölüm: Klasik Arkeoloji.
Yardımcı Ders: Sanat Tarihi.
Konusu: Türk Sanatı ve Türk Kültür Tarihi.
1965 yılında ÖNASYA Mecmuası’nı çıkarmaya başlamış ve 1972 yılında askerlik vazifesi nedeniyle Dergiyi kapatmıştır.
Sarı Basın Kartı mensubudur.
1973 yılında Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde Eski Eserler Tescil Uzmanı olarak işe başlamıştır.
Son Görevi:
Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Daire
Başkanı.
Emeklilik Tarihi: 01.08.2002
Üniversitede Öğretim Görevlilikleri:
a- Gazi Ü. Eğitim Fakültesi
-Türk El Sanatları ve Estetik Dersleri
(1992 – 1998)
b- Gazi Ü. Fen Edebiyat Fakültesi
– Türk Kültür Tarihi ve Neoklasik Dönem Mimarlık Tarihi.
(2002 – 2003)
15 basılmış kitabı ve 261 yayımlanmış makalesi vardır.
*
Bilimsel anlamda çalışma yapacak olan gençlerin evvela Osmanlıca öğrenmek şartıyla Türk Kültür ve Sanat Tarihi alanında İktisat Tarihi alanında kendilerine yol çizmelerini öneriyorum.
Sadece Taşova ve Erbaa yöresi çalışma hayatlarına yeter de artar bile. Çünkü çok az bilimsel çalışma var.
Bu iktibas ettiğim konu dahi henüz tazedir. Üzerinde çalışılması gerekir.
Amasya Üniversitesi umarım ki bu konulara öncelik verir.
