Sayım -Tahrir Defterlerine Göre Bölgemizde Nahiyeler ve Köyler (1455 -1520 -1574)
Osmanlı Arşiv kayıtları çerçevesinde 1455 -1520 ve 1574 yıllarında kayıtlı Sonisa kazasına bağlı nahiyelerin isimleri:
-Sonisa (Kaza merkezi)
-Taşabad
-Frenkhisarı
-Felenbel
-Karakuş
-Panbuközü
Kaza-i Sonisa 1848 yılına kadar bölgenin idare merkeziydi. Kayıtlardan anlaşıldığı kadarıyla bilinen geleneğe bağlı bütün zanaat dalları Sonisa kazasında mevcuttu. Ayrıca, civarda bazı köyler halkın genel hacetini karşılayacak düzeyde iş üretmekteydi; komşu köyler arasında alışveriş de söz konusuydu. Tabii olarak çiftçilik dışında demircilik, berberlik, dülgerlik, çobanlık, hizmetkârlık gibi zanaat kolları olmazsa olmazlar arasındaydı.
Tarihi eskiye dayanan -1071 yılından önce de bölgenin yerleşim yerleri arasında bulunan birkaç köyün adını ifade etmek gerekirse:-Sonisa
-Zito-Kale-Ziğdi-Zilhor-Emeri-Holay-Darma-Hormu -Kal’a Kal’a-Bidevi-Hacıpazar-Fidi-Frenkhisarı
Burada adı geçmeyen ve halihazırda yeni adlarıyla yaşayan köyleri de konuya dair kaleme alacağım sair bir yazıda anmak isterim. Adı geçen yerleşim birimleri kuruldukları günden bugüne değin ayakta kalmayı başarmışlar, belli ki hayat mücadelesini her defasında kazanmışlar; aksi takdirde adları sanları anılmaz olurdu.
Bölgenin doğal etkenler ve afetler dolayısıyla sık sık göç verdiği gerçeğinin yanında siyasi ve emniyet gibi nedenleri bu hakikatten ayrı ve gayrı tutup yadsımak olmaz.
Bilgi kaynağımın ifadesini burada tekrar etmek istiyorum: “eski devirlerde bu yörede tabii afetler sıkça vuku bulmuş da bin sene buralara kimse uğramamış ve konup göçmemiş.”
Şartlar tahtında tabii afetleri;
“Allah emri” yani deprem, kuraklık ve kıtlık, mahsul noksanlığı şeklinde değerlendirmek mümkün görünüyor. Ayrıca idari sistemde oluşan bozulmalar ve baskılar da göçün nedenleri arasında sayılabilir.
NAHİYE kelimesine gelince:
Çevre, cihet ve bölge gibi anlamlar ifade ediyor. Burada bahsi geçen Nahiye ifadesini de bu anlamlar bağlamında yorumlamak lazım gelir.
*
SENE 1455
Yerleşim Yerleri Dökümü:
-Sonisa Kazası:
63 köy 14 mezra 13 cemaat
-Taşabad nahiyesi:
23 köy 6 mezra
-Karakuş nahiyesi:
31 köy
-Frenkhisarı nahiyesi:
12 köy 1 mezra
-Felenbel:
30 köy 4 mezra
-Panbuközü nahiyesi:
8 köy 1 mezra
Toplam 167 köy 26 mezra 13 cemaat.
*
SENE 1520
Yerleşim Yerleri Dökümü:
-Sonisa kazası:
64 köy 12 mezra 12 cemaat
-Taşabad nahiyesi:
23 köy 3 mezra
-Karakuş nahiyesi:
30 köy 3 mezra
-Frenkhisarı nahiyesi:
12 köy 2 mezra
-Felenbel nahiyesi:
29 köy 6 mezra
-Panbuközü nahiyesi:
8 köy 1 mezra
Yekün 166 köy 27 mezra 12 cemaat
*
SENE 1574
Yerleşim Yerleri Dökümü:
-Kaza-i Sonisa:
64 köy 6 mezra 9 cemaat
-Taşabad:
22 köy 5 mezra
-Karakuş:
32 köy 5 mezra
-Frenkhisarı:
12 köy 2 mezra
-Felenbel:
29 köy 7 mezra
-Panbuközü:
8 köy 1 mezra
Yekün 167 köy 26 mezra 9 cemaat
*
Bölgemizin 1455 yılında kayıtlara alınmış yerleşim yerleri ve sayılarının 1520 ve 1574 yıllarında da neredeyse hiç değişmediği, aynı kaldığı görülüyor.
Frenkhisarı nahiyesinin bugünkü adı Sokutaşı köyüdür. 1455 yılında nahiye dahilinde 12 köy 1 mezra, 1520 ve 1574 sayımlarında ise 12 köy 2 mezra kaydı yer alıyor. 1928 yılındaki sayımda da köyün adı Frenkhisarı olarak geçiyor. Sokutaşı adının, köyde bulgur ve aşlık -yarma dövmeye yarayan soku taşından geldiği rivayet ediliyor.
Karye-i Frenk Hisarı Tabi’-i Sonisa
(Sonisa kazasına tabi Frenk Hisarı Köyü)
Bağlı 12 adet köyün adı:
(1574)
-Karye-i Karkın : Turhal ilçesine bağlı-Karye-i Kutlu-Karye-i Yavtaş-Karye-i Serkis-Karye-i İvazlu-Karye-i Yoğun Pelit-Karye-i Salur-Karye-i Taylucak :Tatlucak : Turhal’a bağlı.
-Karye-i Derecik-Karye-i Kamşi-Karye-i Mikail-Karye-i Göl
Vakıf kayıtlarından, nahiyenin Cüneyd Bey’in mülkü olduğu anlaşılıyor. Bu husus ayrı bir araştırma konusu olup ileride vakıf kayıtlarına ulaşma imkanı bulursam kısaca değinmek isterim.
Mezra, zaviye ve cemaat kayıtları hususuna ise başka bir yazıda temas edeceğime dair bir not düşerek yazımı burada tamamlamak istiyorum.
Enver Seyhan
05 Haziran 2022
*
Kaynaklar:
-BOA TD 54 Sayfa: 61, 69, 74
-AK. MC 092 varak 87b
-Kuyûd-i Kadime Arşivi TD 12
