Ertuğrul Ümüt
5.3. Sel-taşkın Tehlikesi
Taşova İlçesi, Yeşilırmak Nehri’nin kuzey kenarında, kumtaşı-çamurtaşı arakatkılı, gevşek
tutturulmuş çakıltaşlarından oluşan yamaçlar ve sözkonusu bu akarsuyun vadi tabanında, akarsu taşkın çökelleri üzerinde kurulmuştur. İlçe son yıllarda vadi tabanında, taşkın çökelleri üzerinde hızla gelişmeye ve büyümeye devam etmektedir (Foto 1).
Bu kesimde zemin, toprak özellikleri göstermekte ve yüksek düzeyde yeraltı suyu
içermektedir. İlçenin büyük bölümü, dalgalı düzlüklerin oluşturduğu az eğimli yamaçlar ve akarsu taşkın ovası çökelleri üzerinde yeralmaktadır.
İlçenin bulunduğu yer, güneybatıdan kuzeydoğuya doğru akan Yeşilırmak’ın, ilçenin
batısında derin, dar V şekilli vadi kesiminden sonra büyük bir büklüm yaptığı ve birdenbire
genişlediği, alüvyonla doldurulmuş tabanlı vadi kesimidir (Foto 1). Burası Yeşilırmak Nehri’nin taşkın alanında bulunmakta ve çok geniş drenaj alanına düşen yağışlar ve kar erimeleri nedeniyle akarsuyun fazla su taşıdığı veya su düzeyinin yükseldiği her zaman taşkına açık, tehlikeli ve taşkın riskinin yüksek olduğu bir alandır. Ülkemizde sel-taşkın olayına karşı en duyarlı bölge Karadeniz bölgesi olup (Şahin ve Sipahioğlu, 2002: 141) Taşova’da taşkın riski ilkbaharda, Mart-Mayıs aylarında artmaktadır.
Bu konumuyla Taşova, kurulduğu tarihten buyana pekçok sel-taşkın olayı yaşamıştır.
Yağmurların ve kar erimelerinin fazlaca olduğu bahar aylarında ilçenin kısmen taşkın
yatağında kalan, kısmen taşkın alanındaki kuzey bölümü, yükselen su düzeyine bağlı olarak sel suları altında kalmaktadır. Bu sırada, ilçenin kuzey kesimini örneğin Yeşilırmak Nehri’nin kuzey kenarındaki doğal levesinin hemen ardında bulunan ilçe pazaryerini sular basmakta, ilçenin kuzey kesimi sel suları ile kaplanmaktadır. Ancak yaşanmış son sel-taşkın olayından bile ders alınmamış, hatta taşkın alanı içinde, yatağın hemen kuzey kenarına bölge yatılı okulu, güney kenarına ise devlet hastanesi inşa edilmiştir (Foto 4).
Doğal Tehlikelerin Değerlendirilmesine Bir Örnek…
Foto 4: Taşova’da, ilçenin yakın doğusunda Yeşilırmak Nehri’nin taşkın alanında inşa edilmiş yapılar. Solda Taşova Devlet Hastanesi, sağda ise YİBO (Yatılı İlköğretim Bölge Okulu). Fotoğraf doğudan batıya doğru alınmıştır.
İlçenin bu kesiminin sel-taşkın olayından başka karşı karşıya olduğu bir tehlike daha vardır.
Bu tehlike yeraltı su düzeyinin Yeşilırmak Nehri’nin yatağı boyunca yükseldiği zamanlarda akarsu yatağı yakınındaki konutların alt katlarını su basmasıdır. Bu durum Yeşilırmak Nehri’nin fazla su taşıdığı zamanlarda ilçe için bir risk oluşturmaktadır.
6. Sonuç ve Öneriler
Taşova İlçesi, Türkiye’de deprem, kütle hareketleri ve sel-taşkından oluşan üç yaygın doğal
tehlikenin birarada bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Değişik zamanlarda, değişik tür ve
boyutlarıyla yaşanmış doğal afetler burada yaşayan insanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır.
2007 yılında 9.283 olan ilçe nüfusunun sadece bir yıl içinde (2008 de 10.997 olarak) %18 oranında arttığı bu yerleşimde söz konusu tehlikeli durum yarın da önemli tehdit oluşturacaktır. Bu bağlamda tehdit oluşturan afetlerin birinin veya birden fazlasının birarada vuku bulması durumuna karşı bir afet öncesinde, planlanan yönetsel önlemler dışında herhangi bir uygulamaya gidilmemiştir. Şimdiye dek oluşan afetler sırasında ve sonrasında yapılanlar ise can-mal kurtarma, enkaz kaldırma, aynî ve malî yardımlar ile bilimsel çalışmalar için ilgi çekmesinden öteye gitmemiştir.
Taşova dolayında etkin doğal tehlikelerin yarattığı/yaratacağı doğal afetlerde risk faktörünü
ortadan kaldırmak veya azaltmak için kanımızca alınabilecek en etkili önlem Taşova’nın mevcut yerleşim alanında ve yakın dolayında her türlü yapılaşmanın engellenmesi ve yerinin değiştirilmesidir.
Bu bağlamda iki seçenek sözkonusu olabilir.
Bunların birincisi, Taşova’nın bugünkü yerleşim alanının yakınında yeralan Umutlu Köyü’ne
doğru taşınması veya genişletilmesidir. Burası şimdiki yerleşim alanının yaklaşık 5 km doğusunda, eski bir akarsu taraçasının bulunduğu (Foto 4’de YİBO nun bulunduğu yerin sağ tarafında/kuzeyinde kalan basamakların devamı) alan olup iklim, ulaşım, kütle hareketleri ve taşkın açısından olumlu, ancak deprem açısından riskli ve kent gelişimi açısından da olumsuz koşullar içermektedir.
T. Erkal, Ş. Ateş
İkinci seçenek ise Taşova’nın şimdiki konumuna göre, yaklaşık 2 km güneyindeki Güvendik
Köyü’nün bulunduğu (Foto 4’de Taşova Devlet Hastanesi’nin gerisinde görülen) yüksek alana taşınmasıdır. Buranın Taşova’nın mevcut konumuna uzak olmasına karşın topoğrafik olarak yüksek bir alan olması nedeniyle iklim açısından Taşova’dan göreceli daha sert koşulların egemen olduğu, fakat zemin koşulları itibariyle daha dayanımlı kayaçların yüzeylenmesi nedeniyle güvenlidir.
Tersakan Formasyonu üzerinde bulunan bu alan depremsellik, kütle hareketleri ve taşkın açısından olumludur. Bu alanın tercih edilmesi, yerleşmenin bu alana kaydırılması yüksek bir maliyete karşın daha olumlu olacaktır.
Taşova’nın fiziksel olarak büyümesi, mevcut yerleşim alanının daha da genişlemesi
engellenmeli ve yerinin değiştirilmesi düşüncesi zaman kaybetmeden hayata geçirilmesi gereken bir zorunluluktur. Amasya Valiliği’ne de yapılan bu önerinin dikkate alınarak en kısa zamanda gerçekleştirileceği umut edilmektedir.
Teşekkür
Bu çalışma Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün “Amasya İli ve (İl-İlçe
Merkezleri) Kentsel Gelişme Alanlarının Yerbilim Verileri” projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir.
Yazarlar, çalışmanın gerçekleştirilmesine olanak sağlayan Amasya Valiliği ile Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) yetkililerine; bu makalenin hazırlanmasındaki katkıları ve yapıcı eleştirileri için O.Bozyurt ve B.Taş’a teşekkür eder.
Referanslar
Ambraseys, N. N. and Finkel, C. F. (1995) The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas-A Historical Review, 1500-1800.
İstanbul, 240pp.
Ateş, Ş., Bulut-Üstün, A., Osmançelebioğlu, R., Mutlu, G., Erkal, T., Özerk, O. C., Karakaya-Gülmez, F. ve Çiçek, İ. (2006)
Amasya ili ve (il-ilçe merkezleri) kentsel gelişme alanlarının yerbilim verileri, MTA Raporu No.10893, Ankara.
Bilgehan, R. P. (2004) Taşova (Amasya) dolayındaki heyelanların mühendislik jeolojisi incelemesi, Ankara Üniversitesi Açık Arşivi DOI 10.1501/0000663.
Carlton, R. (2007) Fundamentals of Fluvial Geomorphology, Routledge, New York, 234pp.
DMİ (2010) 1986-2008 Meteorolojik verileri, DMİ, Ankara.
Demirtaş, R. (1996) 14 Ağustos 1996 Çorum-Amasya (Salhançayı) Depremi Raporu, Afet İşleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
Duman, T. Y., Emre, Ö., Çan, T., Nefeslioğlu, H., Keçer, M., Doğan, A., Durmaz, S. ve Ateş, Ş. (2005) 1/500.000 Ölçekli
Türkiye Heyelan Envanteri Haritası, Zonguldak Paftası, MTA Özel Yayın Serisi No.4, Ankara.
Dyson, J. (2001) Best/Chambers Students’ Dictionary, Chamers Harrap Publishers Ltd., Edinburg.
ISRM (1981) “Rock characterization testing and monitoring”, In: Brown, E.T. (ed.) I.S.R.M. Suggested Methods, Commision
on testing methods, International Society of Rock Mechanics, Pergamon Press, Oxford, 211pp.
Genç, Ş., Kurt, Z., Küçümen, Ö., Cevher, F., Saraç, G., Acar, Ş., Bilgili, C., Şenay, M. ve Poyraz, N. (1991) Merzifon
Amasya dolayının jeolojisi, MTA Raporu No.9527, Ankara.
Goudie, A.S. (2006) Encyclopedia of Geomorphology, 2nd Ed., Routledge, London.
Gümüşsu, M. (1980) Amasya İli Merzifon ve Suluova ilçeleri kömür jeolojisi, MTA Rap. No.7063, Ankara.
Hornby, A.S. (1979) Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English, Oxford University Press, Oxford.
Ketin, İ. (1948) “Son on yılda Türkiye’de vukua gelen büyük depremlerin tektonik ve mekanik neticeleri hakkında”, Türkiye
Jeoloji Kurumu Bülteni, 2/1, 1-13.
Ketin, İ. (1966) “Anadolu’nun tektonik birlikleri”, MTA Dergisi, 66, 23-24.
Kondo, H.; Awata, Y.; Emre, Ö.; Doğan, A.; Özalp, S.; Tokay, F.; Yıldırım, C.; Yoshioka, T.; Okumura, K. (2005) “Slip
distribution, fault geometry and fault segmentation of the 1944 Bolu-Gerede Earthquake rupture, North Anatolian
Fault, Turkey”, Bulletin of Seismological Society of America, 95(4), 1234-1249, DOI 10.1785/0120040194.
McKenzie, D. (1972) “Active tectonics of the Mediterranean region”, Geophysical Journal of Royal Astronomical Society,
30, 109-185.
Öztürk, A. (1979) “Lâdik-Destek yöresinin stratigrafisi”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22, 7-34.
Rockwell, T.; Barka, A.; Dawson, T.; Akyüz, S.; Throupe, K. (2001) “Paleoseismology of the Gaziköy-Saros segment of
the North Anatolian fault, northwestern Turkey: Comparison of the historical and paleoseismic records,
implications of regional seismic hazard and models of earthquake recurrence”, Journal of Seismology, 5, 433–448.
Sugai, T., Emre, Ö., Duman, T., Kuşçu, İ. and Yoshioka, T. (1998) SGJ-MTA International Coop. Research on the Anatolian
Paleoseismicity, Interim Report on Active Fault and Paleoearthquake Research in 1998, Geological Survey of
Japan Interim Report EQ/99/3, 263-273.
Şahin, C. (1991) Türkiye Afetler Coğrafyası, Gazi Üniv. Yay. No.172, Ankara.
Doğal Tehlikelerin Değerlendirilmesine Bir Örnek… 77
Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2002) Doğal Afetler ve Türkiye, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 478s.
Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Boray, A. (1987) Türkiye’nin Diri Fayları ve Depremsellikleri, MTA Raporu No.8174, Ankara.
Şengör, A. M. C.; Yılmaz, Y. (1981) “Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach”, Tectonophysics, 75, 181-241.
Tabban, A. (1979) Deprem ve Sorunları. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları No.4, Ankara.
Taşova Kaymakamlığı (2011), İlçenin coğrafi özellikleri (www.tasova.gov.tr, 18.02.2011).
TÜİK (2011), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları (www.tuik.gov.tr, 28.03.2011).
Varnes, D. J. (1978) “Landslides Types and Processes”, In: Eckel, E.B. (ed.) Landslides and Engineering Practice, Highway
Research Board Spec. Rep. 29, 20-47.
Yashika, T.; Okumura, K.; Kuşçu, İ.; Emre, Ö. (2000) “Recent surface faulting of the North Anatolian Fault along the 1943
Lâdik Earthquake ruptures”. Bulletin of Geological Survey of Japan, 51, 1, 29-35.
Yeats, R.S., Sieh, K. and Allen, C.R. (1997) The Geology of Earthquakes, Oxford University Press, Oxford, 568pp.
SON
