Enver Seyhan
Dünya Dönüyor, ortaokul yıllarımda duymuştum bu şarkı sözünü ilk defa, belki televizyondan, belki radyodan. Şarkıyı kim söylerdi, kim bestelemişti girmeyeceğim bu konuya, kenarından geçeceğim. An itibariyle buna gerek de yok zaten. Bu mısrayı buraya yazmamdaki gaye dünyanın döndüğüne işaret etmek değildi, daha ziyade olayların, hadiselerin, eylemlerin ve hayatın durmadan döndüğünü ifade etmekti. Hakikaten her sabah yeni bir dünya kurulur ve her akşam bir dolu hadise bir daha dönmemek üzere alır başını çeker gider.
Kimisi de yatıya kalır…
Şairin dediği gibi: “Her şey akar su tarih yıldız insan ve fikir!” Dünyanın alelumum işleri hareket faaliyet üzerine inşa edilmiştir. Bundan kaçış yoktur. Nihayet “su akar yatağını bulur.”
İdari sistemler de aynıdır. Dönem, devir, zaman ve insan döngü içinde nice yeniliklere hazırdır. Değişen yaşam şartları tahtında bazı yenilikler tez elden fiiliyata dönüşmeye ihtiyaç duyar. Çünkü hayat akıcıdır, beklemeye tahammülü yoktur. Gelişen ve değişen şartlar, bazı eskilerin sistemden çıkarılmasını ve bazı fikirlerin, bazı yeniliklerin derhal sisteme dahil edilmesini mecbur kılar.
Ülkemizde “belde belediye teşkilat sistemi ve nahiye idari yapısı” gelişen ve değişen şartlar içinde kendine yer bulamamış ve nahiye idari yapısı 2014 yılında bütün görevlerini tamamlayarak gönül rahatlığıyla tarihteki yerini almıştır. Zannederim eski nahiyelerden geriye sadece “bucak jandarma karakolları” kaldı. Yazıyı yazdığım an itibariyle konu hakkında teferruat veremiyorum.
Belde belediyeleriyse 2013 yılı itibariyle nüfusu 2000’den az olan yerleşim birimlerinde tamamen kaldırıldı ve yerleşim yerleri köye dönüştürüldü. Yeni Belediye Kanunu muvacehesinde nüfusu 5000 ve üstündeki yerleşim birimlerinde belde belediyesi kurulabilecek bundan sonra.
Şimdi bu durumda Taşova ilçesinde, ilçe merkezi dışında Belediye Teşkilatı yoktur. Tarihin dağarcığında muhafaza edilmek üzere Taşova kazasının Belde Belediye teşkilatlarını kısaca kayda almak istiyorum.
Malum olduğu üzere Taşova ilçesinde merkez haricinde üç Nahiye mevcuttu ve teşkilatın evveliyatı yani hukuki altyapısı Osmanlı Devleti bünyesinde oluşturulmuştu ve o devirden bu döneme kadar idari düzen dahilinde varlığını devam ettirmişti. 2014 yılı itibariyle Taşova özelinde Destek, Bidevi ve Tekke’nin bucak hüviyeti kalmadı.
Belde idari yapısı yerel yönetim sistemi içinde hukuka bağlı olarak kendine yer buldu. İlçeden küçük köyden büyük yerleşim birimleri kasaba veya belde olarak nitelik kazandı. Yerinden yönetim ve halkın doğrudan doğruya yönetim sistemine dahil edilmesini sağlamak üzere belde belediyeleri kurulmuştu. Amaç da yerel manada hizmetlerin tez elden yine nefs-i belde içinden seçilmiş kişilerce halka, köye, beldeye, kasabaya ulaşmasını sağlamaktı.
Taşova ilçesi dahilinde 2014 yılından itibaren kaldırılan ve köye dönüştürülen belde belediyeleri şu köylerden oluşuyordu:
ULUKÖY: (Sonusa)-Alpaslan (Zuday)-Esençay (Bidevi)-Çaydibi (Gadadu)-Destek
Akınoğlu (Tekke – Yerkozlu)-Boraboy
Belevi (Belgü -Belgi)-Baraklı (Başubaraklu)-Ballıdere (Darma – Dereli)
ULUKÖY :1333 -Sonusa, 1484 -Sonisa, 1944 yılında nahiye statüsü lağvedildi.
1958 yılında Belediye teşkilatı kuruldu. 1962 yılında Uluköy adını aldı.
2013 yılı itibariyle nüfusu 2000’den az olan yerleşim birimlerinde belediye teşkilatının kaldırılmasıyla birlikte köye dönüştürüldü. Oysa tarihte bölgenin kazası idi.
ALPASLAN :
Antik çağdaki adının Zito olduğu hususunda kayıt düşüldü. Osmanlı kayıtlarına adı Zedvi ve Zuday olarak geçti. 1926 yılında Zuday ve 1968 yılında Yolbaşı adıyla kayıtlarda yer aldı.
1964 yılında belediye kuruldu. 2013 yılı itibariyle nüfusu 2000 kişiden az olduğu için belediye statüsü kaldırıldı.
Bugünkü adını kasabaya gelip yerleşen, kasabada zaviye kuran Rufai şeyhi Seyyid Nureddin Alpaslan’dan aldı.
ESENÇAY: 1574 -Bidevi 1928 -Bidevi 1927 -Nahiye statüsü verildi. Bu tarihten önce Karaağaç köyü nahiye merkeziydi. 1960 -Esençay 1967 -Belde Belediye teşkilatı kuruldu.
2013 yılında nüfusu 2000 kişinin altına düştüğünden dolayı belediye teşkilatı kapatıldı.
2014 yılı itibariyle bucak statüsü de idari olarak kaldırıldı.
ÇAYDİBİ: (Gadadu) 1926 -Haddadi. 1950 yılından sonra adı Çaydibi olarak değişti.
1971 -Belde Belediye teşkilatı kuruldu. 2009 yılında köy halkının reyine başvuruldu. Oylama neticesinde Taşova’ya tabi bir mahalle konumunu aldı. 2013 yılında yeniden köye dönüştü.
Vaktinde Haddadi köyü 2. Bayezıt tarafından Rum Eyaleti Beylerbeyi Yakup Paşa’ya mülk olarak verildi.
19. asrın başında Canik Bölgesi Ayanı ve Trabzon Valisi Süleyman Paşa Haddadi köyünü çiftlik olarak adına vakfetti. Tanzimat’ın ilanıyla birlikte bu türden işler tedrici olarak halkın lehine olmak üzere yoluna girdi.
DESTEK: 1926 – Destek 1911 – Nahiye kimliği verildi. Adı 1530 tarihli TD 387 numaralı defterde de Destek olarak geçti. 1971 – Belediye teşkilatı ihdas edildi.
2007 yılında Yayladibi (Halamaz) köyü ve Kozluca köyü Destek kasabasına bağlanarak mahalle vasfı sağlanmış oldu. 2014 yılında Destek kasabasının nahiye ve belediye statüleri kalkınca Destek kasabasıyla beraber Kozluca köyü ve Yayladibi köyü de yeniden eski köy kimliğine döndü.
AKINOĞLU: Tekke ve Yekozlu köyleri aynı maksatla birleşti. Böylece Akınoğlu adıyla 1972 yılında belde belediyesi kuruldu.Tekke: 1928 -Tekke.1911 -Nahiye statüsü verildi. 1960 -Akınoğlu. 2014 yılı itibariyle nahiye ve belediye vasıfları kaldırılarak köye dönüştürüldü.
Ayrıca Pelitlitekke ve Tekkeköy olarak da adı kayıtlarda görüldü.
YERKOZLU: 1928 -Yerkozlu Daha önceki kayıtlarda Yerkızdı ve Yerkızlı olarak adı geçti.
1960 -Akınoğlu Köy adlarının tanımlandığı bir araştırmada 1960 yılında Akınoğlu adına rastlandı. 2014 yılında Akınoğlu ismiyle tanımlanan kasaba belediye kuruluşu kaldırılınca köy kimliğine döndü.
BORABOY:1928 -Boraboy 1961 -Gölbeyli 1975 -Belediye sistemine geçildi. 2013 yılında belde belediyelerinin kurulması ve sistem içinde yer alabilmesi için aranan nüfusun asgari 2000 kişi olması vasfını kaybettiğinden dolayı belediye teşkilatı son buldu ve köy vasfına geri döndü. 1995 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Boraboy adına tekrar kavuştu.
BELEVİ: 1926 -Belevi 1946 -Dargıca 16. asırda Beleni adıyla kayıtlarda adı geçti.
1975 yılında ihdas edilen belediye teşkilatı 2013 yılı itibariyle kasaba nüfusunun 2000 kişinin altına düşmesi nedeniyle sona erdi.
ÖZBARAKLI: Gaziantep’in Barak bölgesinden göç ederek Taşabad bölgesinde iskan olan Yukarı Baraklı ve Aşağı Baraklı köyleri 1995 yılında birleşti ve Özbaraklı adıyla belde teşkilatı kuruldu. Nüfusun asgari 2000 kişiden ziyade olması şartını karşılayamaması üzerine Özbaraklı Belediyesi 2014 yılında kapatıldı. Böylece oluşumu sağlayan mahalleler de eski köy kimliğine tekrar dönmüş oldu.
Aşağı Baraklı: 1928 -A.Baraklı Yukarı Baraklı 1928 -Y.Baraklı
Özbaraklı muhitinde Roma dönemine ait kale ve yerleşim yeri kalıntılarıyla Alacakilise harabeleri yer alıyor. 1574 : Başu Baraklu
BALLIDERE: Ballıca: 1926 -Darma 1963 -Ballıca 1968 -Ballıca
Dereli: 1928 -Dereli 1968 -Dereli
Darma ve Dereli köylerinin geçmişi arazi yapısının sunduğu göstergeler ele alınarak değerlendirildiğinde antik çağlara varan bir maziye dayanıyor. Sonisa ve Taşabad bölgesi Pontus ve Roma devrinde gelişmiş yerlerdi. Daha sonraki devirlerde de gelişmişlikten payını aldı bu yöre ancak zaman içinde üretilen, toplanıp hasat edilen ürün ve mahsül bölgede kalmadı. Yöreyi zaman zaman da doğal afetler ve kıtlık vurdu. Hatta bu nedenle bölge halkı 1777 yılında yöreyi terketti.
Ballıca ve Dereli köyleri 1999 yılında birleşerek belde belediye teşkilatı kurdu. Yerleşim birimlerinin nüfusu yasanın koyduğu 2000 kişi sınırına ulaşmadığı için 2014 yılında yeniden ayrı ayrı olmak üzere köy statüsüne dönüldü.
*
Buraya kadar son yüz sene içinde idari manada oluşan ve gelişen olaylar çerçevesinde belde ve kasaba belediyeleri konusunu özetlemiş oldum.
Son iki yüz sene içinde idari manada oluşan ve gelişen olaylar hakkında zaman zaman yazdım, belki yine de yazacağım.
Son iki yüz sene incelendiğinde bölgede bazı köyler kuruldu. Süleyman Paşa’nın Haddadi Çiftliği vakfiyesinde Çılgıdır’ın adı geçiyor. Evveliyatında Çılkıdır köyünün yerinde Çalkadir Çiftliği vardı. Köyün tarihi ve adı bu çiftliğe dayanıyor.
İhtimal ki Mercimek, Gemibükü, Yemişenbükü, Sepetlioba, Arpaderesi ve Meğellibükü köyleri 19. yüzyılın başında kuruldu.
Arpaderesi köyü hususunda önceki bir yazımda parağraf açmıştım. Balaklı köyüne dayanıyor evveliyatı.
Sepetlioba Köyü 1820’li yıllarda kuruldu. İlk yerleşim yapan sülaleden son yerleşim yapan sülaleye kadar hepsi az veya çok biliniyor. Sepetliba Köyü adını son otuz yıl içinde köy halkının da reyiyle Yeşilyurt olarak değiştirdi.
Bu vesileyle Haddadi mezra’ası arazisinde 19. yüzyılın hemen başında yerleşim sağlayan Mercimek Köyü hakkında bir parağraf açmak istiyorum.
Mercimek adının nereden geldiği hususunda yeterli bilgi ve delil sabit değil. Köy hakkında araştırma ve inceleme yapıldıkça mutlaka bir netice alınacaktır.
Paragrafı böyle kurmuş olmamın nedeni Haddadi köyünün kayıtlarda yer alan nüshasından haberimin olmaması veya unutkanlığım olabilir. Kayıtta “Mercimek Depesi” adı geçiyor. Devamında Saykal sülalesinin -hanesinin hesabı tahrire girmiş bulunuyor. Mercimek köyünün kurucu boyu, boyundan biri Saykal hanesi oluyor bu durumda.
Haymana’dan göç ederek Oba Köyü’ne ve Mercimek Köyü’ne yerleşen sülalenin Oba Köyü’deki boyu Esoğlar / İsaoğulları olarak biliniyor. Erzurum’dan yola çıkıp Of’ta iskan olan, birkaç sene geçtikten sonra oradan da sökün edip Oba köyü Kumtarla mevkisine gelip konan Danacılar / Çakıroğulları boyundan olmak üzere kardeşlerden birisi Mercimek Köyü’nde yerleşmiştir.
Mercimek köyünde yerleşmiş boylar ve geldikleri yöreleri kısaca yazarak bahsi kapatacağım.
Kayıt internet üzerinde yer alıyor.
-Daracılar: Kurucu sülale.
-Çolakoğulları: Kurucu sülale.
İlk bu kabileler Haddadi mezra’ası Aşağı Oba mevkiine gelip yerleşiyorlar, zaman içinde bugünkü köy yerine taşınıyorlar.
-Becenler: Geldikleri memleket İran.
-Saykallar: Bağdat’tan gelmedirler.
-Cin Osmanlar: Haymana asıllıdır.
-Osmankocalar: Yemişenbükü.
-Kuru İmamlar: Sonusa Nahiyesi’nden gelerek yerleşmişlerdir. (Soyadları Tural)
-İbiller: Kavak / Samsun yöresinden gelmişlerdir.
-Püsürler: Galala (Kalekale)’dan gelip yerleşmişlerdir.
-Hanikler: Ankara.
-Haşimler: Narman / Erzurum.
-Gıncıllar: Gümüşhane.
-Danacılar: Haymana(?) (Ladik ve öncesi Of kazası olmalıdır.)
-Mazgallar: Sungurlu Tirkeş köyünden göç etmiş ve yerleşim sağlamışlardır.
İbiller kabilesinin Oba köyündeki İbiller boyuyla akrabalık bağının olabileceğini düşünüyorum.
*
TAŞOVA’DA 13. ASIRDA YER ADLARI
(Toponomi)
13. Yüzyıl hakkında Taşova yöresine ait en yakın bilgiler Seyyid Nureddin Alparslan Vakfiyesi’nde yer alıyor.
Vakfiye hakkında bazı açıklamalar yaptıktan sonra Yer Adları kısmına geçmek istiyorum.
Ramazan 655 H. / Eylül 1257 M. Şeyh Seyyid Nureddin Alpaslan Zeytuva = Zitay Karyesi’nde Zaviye kurdu ve vakıf tesis etti.
“Vakf-ı Seyyid Nureddin der Karye-i Zeytuva tabi-i kaza-i Sonisa.”
“Vakfiyenin aslı Zuday Köyü eski sakinlerinden olup eski Çılkıdır Köyü’ne taşınan, şimdiki Taşova’nın Çılkıdır mahallesinde oturan eski Sivas Kadısı Hacı Şakir Efendi’nin torunu Cemal oğlu Remzi Saçlı adlı şahsın elindedir. 1992 yılı Haziran ayında mahallinde kendisiyle görüştüğümüz Remzi Saçlı, 1992 yılında vakfiye ve silsilenameyi konunun önemine binaen sembolik bir bedelle Alpaslan Müzesi’ne hediye etmiştir.”
“Bütün Sepetlü Köyü’nün hududu Felanbil arazisi hududuna ve Boraboy Köyü arazisi hududuna, Haddadi Köyü arazisi hududuna ve Gökdere’de son bulur.”
Bu cümlede 1257 M. tarihinde Sepetlü, Felanbil, Boraboy, Haddadi ve Gökdere adları geçti. Sepetlü köyü hududu tanımlanıyor. Tekrar incelemekte yarar görüyorum.
Gökdere’den maksat ; Boraboy Gölü’nün ayağı olup Haddadi arazisinden geçerek Büyük Nehir’le birleşen dere midir? Derenin Tozanlu = Yeşilırmak’la kavuştuğu yerde şimdi Taşova – Amasya ve Ladik – Samsun yol ayrımı ve köprüsü (viyadükü = viyadüğü) bulunuyor. Yoksa tanımlanan dere Gökdere köyü müdür?
Sepetlü’nün batı hududunda Gudere ve Halamaz köylerinden bahsetmediğine göre bu tarihte henüz Gudere ve Halamaz köylerinin yerleşmemiş olduğu hükmünü çıkarmak istiyorum.
Gökdere için Sepetlü’nün batı istikametindeki dereler de çağrışım yapsa da mümkün görünmüyor. Göğdere köyünun tarihi kayıtlardaki adı Orsu -Orusu olmalıdır.
Cümleden anlaşılan o ki Borabay Köyü arazisi bütün batı ve güneybatı istikametini kapsıyor.
Yer Adları:
Miladi: 1257
-Mahruse-i Felanbil Kal’ası = Havalan Kale = Hüvelan Kale = Çalkaya.
-Niksar (Cabaria – Diapolis – Noecesaria)
-Zedvi köyü = Zeytuva = Zitay = Zuday = Yolbaşı = Alpaslan.
-Seyyid Nureddin Alpaslan Zaviyesi ve İmareti.
-Büyük Nehir =Tozanlu Nehri = Yeşilırmak.
-Haddadi = Gadadu = Çaydibi.
-Suna = Sonihsa= Sonusa = Sonisa = Uluköy
(Sonusa’nın antik adı Annesi)
-Tekaloza =Tekelüze = İkizce =Gürsu.
-Mermun (Mermuk) Nehri = Destek Çayı (Halk arasında Deliçay olarak da biliniyor.)
-İspatlo = Sıtmapınarı-Gökdere-Sepetlü-Boraboy =Borabay =Gölbeyli = Boraboy (1995)
-Akdağ-Guz kilise =Guzgeçe-Cıvıntı-Baş Baraklu-Alaca kilise-Çamurcuk mezra’ası
-Tasini =Tasna =Yaylasaray-Balaki (Arpaderesi)-Bağalu Dağı = Boğalı Dağı-Tarıtma =Darma =Ballıca-Kalikale =Kalekale =Kaleköy =Galala =Dörtyol-İlcük (Tekke)-Yornus = Yonnus =Çakırsu-Baladan =Boladanlu =Boladan =Kumluca
-Bedyani-Maarız Dağı =Heriz Dağı =Güvendik köyü-Melik köyü = Mülkbükü-Sivri =Sivri Dağı-Çatalan (Karayaka)-Kanlukaya-Kızık (Kızseki ?)-Yenişehir Kal’ası-Karakuş Kal’ası
***
Notlar:
a- Yararlanılan kaynaklar:
-Seyyid Nureddin Zaviyesi ve Yer Adları:
Sadi Bayram’ın bu konudaki makalesi.
-Taşova Gazetesi, Wikipedia, Köy adları indeksi.
-Kanunlar, makale ve araştırma yazıları.
-Mevzuat Dergisi.
b- İlaveler:
Yer adları her devirde değişti veya değiştirildi. Bu nedenle araştırmacılar çalışmalarında yer adları ve yerleşim yerleri konusunda zorlandı, bazı sıkıntılarla karşı karşıya kaldı.
Evveliyatı dahi her dönemde var olan yer adlarının değişmesine ve değiştirilmesine ilişkin olarak “1949 yılında 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu ile yer adlarının değiştirilmesi işlemleri yasal bir dayanağa kavuşmuş ardından 1957 yılında da bir “Ad Değiştirme İhtisas Kurulu” kurulmuştur.”
(H.Tunçel: Fırat Ü. Sosyal Bilimler Dergisi)
ES
Araştırma tarihi:
Elimdeki kayıt 2020 yılını işaret ediyor ama daha eski de olabilir.
