SONİSA KAZASI’NIN SERÜVENİ-9
(Karakuş Kazası merkezi Kuz/Akpınar Köyü)
Sadık BOZOK
Araştırmacı
Bu yazımızda Karakuş (Akkuş) Kazası’nın 1831 ve 1844 arşiv kayıtlarında merkezi olan Kuz (Akpınar)köyündeki aile lakaplarına değineceğiz. Karakuş, 15. ve 16. yüzyılda Sonisa Kazası’nın bir Nahiyesi iken, 17.yüzyılın başında Sivas Sancağına bağlı kaza statüsüne kavuşmuştur. Bu dönemde Karakuş, Kuhi Karakuş ile Sahra-i Karakuş’un birleşmesi ile oluşmuş bir Nahiyedir. 17.yüzyıl ortalarında Sahra-i Karakuş’unda içinde bulunduğu bölgede Karayaka Kazası’nın ortaya çıkması ile Karakuş bu bölgeden çekilmiş, bu günkü Akkuş Kazası’nın kuzeyi olan Ormanlık alanlara doğru (O dönem bu alan Tekkiraz’a kadar Terme’ye bağlıdır) genişleyerek yeni köyler ortaya çıkmıştır. Kuz (Akpınar) köyü de bunlardan biridir.
Osmanlı İmparatorluğunda, Sultan ll.Mahmut döneminde 1826’da kaldırılan Yeniçeri Ocağı yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ismiyle yeni bir ordunun kurulabilmesi için ülke genelinde modern anlamda ilk defa 1831 yılında nüfus sayımı yapılmıştır. Bölgenin yapılan bu ilk nüfus sayımı defteri olan 2275/1831 numaralı defter(1) ile 2351/1844 numaralı defter(2) kayıtlarını değerlendireceğiz.
2275/1831 numaralı defterde Karakuş kaza merkezi Kuz(Akpınar) köyünden Pıstıloğlu lakaplı Ahmed’in oğlu Veli ve Boz Ali’nin oğlu Feyzullah’ın Mansure Askeri olduğu ve Der Aliyye de (İstanbul’da) olduğu belirtilmektedir. Bu iki askerin yaşları belirtilmemiştir. 2351/1844 sayılı Kuz(Akpınar) köyü nüfus kayıtlarında ise;Diriloğlu lakaplı Ahmed’in oğlu 24 yaşındaki Veliüddin, Kocaoğlu lakaplı Halil’in oğlu 19 yaşındaki Mustafa, Cilimoğlu lakaplı Hasan’ın oğlu 24 yaşındaki Halil, Bozalioğlu lakaplı Mehmed’in oğlu 28 yaşındaki Feyzullah, Veli Hüseyinoğlu lakaplı İbrahim’in oğlu 20 yaşındaki Mehmed Mansure askeridir.
1831 kayıtlarda Karakuş Kazası’nın Kuz (Akpınar) köyden önceki merkezinin Kömran (Yolbaşı) köyü olduğu, eski Ayan’ın Kadızade lakaplı ailelerden olduğu, farklı il ve ilçelerden geldiği görülen kalabalık bir teba, hizmetkar ve çobanlarının bulunduğu görülmektedir. Bu bilgiler Karakuş’un Kuz (Akpınar)’dan önceki merkezinin Kömran (Yolbaşı) köyü olduğunu doğrulamaktadır. Sözel rivayetlerde Kömran (Yolbaşı) köyünden sonra kısa bir dönem Çukur köy’ünde merkez olarak kullanıldığı yönündedir.
Karakuş Kazası’nın 1831 tarihinde ki Ayanı 30 yaşındaki Çamzade (Çamoğlu) lakaplı Hacı Yusuf’un oğlu 30 yaşındaki Abdullah’dır. (1730-1839 Ayanlık Dönemi) Bu tarihte Kuz (Akpınar) köyde iki kişi Ayan Çobanı olarak kaydedilmiştir. Bu bilgi Kuz (Akpınar)köyünün merkez oluşunun nüfus sayımlarından kısa bir süre önce olduğunu işaret etmektedir. Karakuş kazası 1864 tarihinde Ünye Sancağı’nın kazası olmuş, Ünyenin Sancak statüsü 1868 de kaldırılınca Karakuş da Nahiye’ye dönüştürülerek Ünye Kazasına bağlanmıştır. Kuz (Akpınar) köyü olan merkezide 1887 tarihinde bu günkü merkez olan Çaldere köyü Yazlık Belen mevkiine taşınmıştır(3). Karakuş’un sürekli merkezinin değişmesi, şehirleşmiş bir merkeze kavuşmasına fırsat vermemiştir.
1831 tarihinde Karakuş’un merkezi Kuz (Akpınar)köyünde henüz muhtarlık seçimi’nin yapılmadığı anlaşılmaktadır. Muhtarlık öncesi köyü yöneticisi Köy Kahyası yada Köy İhtiyarı olarak ifade edilen görevliydi. Bu tarihteki Kuz (Akpınar)köyü’nün İhtiyarı 50 yaşındaki Çamzade (Çamoğlu) lakaplı Yusuf’un oğlu Ali’dir. 1844 kayıtlarında ise Köy’ün yöneticisinin Muhtar olduğu görülmektedir. Tokmakoğlu lakaplı Mustafa’nın oğlu 44 yaşındaki orta boylu, gür sakallı Mustafa Muhtarı Evvel (1.Muhtar) olarak kaydedilmiştir.
Kuz (Akpınar) Köyünde 1831 yılında İmam yada Hatip kaydına rastlanmazken, 1844 tarihli kayıtlarda Çamoğlu lakaplı Mehmed’in oğlu 32 yaşındaki Ahmed Hatib olarak kaydedilmiştir.
1844 Kuz (Akpınar)Köyü 1 numaralı hane kaydında Orta boylu kumral bıyıklı Çamzade lakaplı 26 yaşındaki Halil’in oğlu Halil Ağa’nın köyün ileri gelenlerinden olup, Zapdiye Vekili olduğu belirtilmiştir. Tanzimatın ilanı ile birlikte iç güvenlik işlerinde görev yapan Derbentçilik, Martolosçuluk, Köprücülük vs. kurumlar kaldırılmış, merkezden atanan Vali’lerin emrinde görev yapan Zaptiye teşkilatı kurulmuştur. Karakuşta da 1844 tarihli kayıtlarda bu teşkilatın varlığına rastlıyoruz.
1831-1844 tarihlerinde Kuz (Akpınar)köyü’nün sınırları bu günden daha geniş olduğu, bu günkü Seferli Köyü’nün Boğmalık, İsketi, Tahtacı mevkii ve çevresinin Kuz (Akpınar) köyü’ne dahil olduğu anlaşılmaktadır.
Karakuş kazası merkezi Kuz (Akpınar) köyünde oturanların aile lakapları, yoksa sıfatları, memleketleri, bunların hiç biri yoksa isim olarak belirtilmiştir. Bazı lakaplar kalabalık ailelerler iken, bazılarının da bir hane olduğu, bazen de bir kişi olduğu, sıfatı, memleketi ve isim olarak kaydedilenlerden bazılarında geniş aileler olduğu görülmektedir.
Yaptığımız çevirilerde okunamayan yerlere… konulmuş, şüpheli okumalarda ? işaret konulmuş, numaralama tarafımızdan yapılmıştır.
Karakuş Kaza merkezi Kuz (Akpınar) Köyü 1831/2275 aile lakapları;
1-Kaza-i Mezkur Ayanı Çamzade Abdullah bin Hacı Yusuf Sinn 30 m
2-Çamoğlu
3-Tülekoğlu
4-Koca Alioğlu
5-Hamza Velisioğlu
6-Çakıroğlu
7-Çam Velisioğlu
8-Demürcüoğlu
9-Halilkişioğlu
10-Kaşıkçıoğlu
11-Posuoğlu
12-Toyluoğlu?
13-Ahmedoğlu
14-Eminoğlu
15-Pıstıloğlu
16-Pıstıl Velisioğlu
17-Kara Mehmedoğlu
18-Çalıkoğlu
19-Civelekoğlu
20-Köçekoğlu
21Ganioğlu
22-Hacı Alioğlu
23-Boz Ali bin Veli
24-Tahmasoğlu
25-Koca Salihoğlu
26-Deli Haliloğlu
27-Çukadaroğlu
28-Keleşoğlu
29-Yatıoğlu?
30-Canikli Hasan bin Hüseyin
31-Ayan Çobanı Pireoğlu Mehmed bin Hasan
32-Ayan çobanı Abdullah bin Nasuh
33-Tıkmanoğlu
Karakuş Kaza merkezi Kuz (Akpınar) Köyünde 1831/2275 kayıtlarında olmayan 1844/2351 kayıtlarında olan aile lakapları;Bu aileler 1831’den 12 yıl sonra yapılan nüfus sayımlarında kaydedilen aile lakaplarıdır. Bunlar göç olarak gelip yerleşen, bir kısmıda yeni lakp beyan edem ailelerdir.
1-Çelebioğlu
2-Kobalıoğlu
3-Topaloğlu
4-Kocaoğlu
5-Mirsaoğlu
6-Kubanioğlu?
7-Boyunoğlu?
8-Gökmenoğlu
9-Çamsarısıoğlu
10-Bozalioğlu
11-Diriloğlu
12-Tonuoğlu
13-Cilimoğlu
14-Abdülganioğlu
15-Hasanoğlu
16-Hacıoğlu
17-Hacı Hüseyinoğlu
18-Veli Hüseyinoğlu
19-Çamoğlu
20-Etmecioğlu
21-Comalioğlu
22-Veli Haliloğlu
23-Hanekoğlu?
24-Cukadaroğlu
25-Çuğalcıoğlu?
26-Durmuşoğlu
27-Kara Baltaoğlu
28-Tokmakoğlu
29-Ali Efendioğlu
30-Bostancıoğlu
31-Caferoğlu
32-Eşicioğlu
33-Köleoğlu
34-Karabaşoğlu
35-Nedimoğlu
Kaybaklar;
1-(Hicr. 29.12.1246/Miladi.10.06.1831- NFS.d.02275)
2-(Hicr. 29.12.1259/Miladi./20.01.1844- NFS.d.2351)
3-(Hicri.03.08.1304/Miladi.27.04.1887-DH.MKT.1410 10)
