Yayına hazırlayan: Yüksel Kara-Öğretmen
Türkiye’de depremlerin yoğun yaşandığı bölgelerden biri hatta enönemlisi Kuzey Anadolu Fay Hattı’dır. Çalışmamıza esas aldığımız Tokat’ın Erbaa kazası da bu fay hattı üzerinde bulunmaktadır. Bu çalışmada, Tokat Vilayeti’ne bağlı Erbaa kazasında 20 Aralık 1942 ve 27 Kasım 1943 yıllarında yaşanan depremlerin yaptığı tahribat ve alınan önlemler konu edilmiştir. Özellikle 1942 yılında deprem Erbaa’da etkili olmuş ve önemli can ve mal kaybına yol açmıştır.
Aynı depremin Niksar kazası ve Almus nahiyesindeki tahribatı incelenmiştir. 1943 yılındaki depreminde yaşanan can kaybı da küçümsenmeyecek düzeyde gerçekleşmiştir. Her iki depremin de kış mevsiminde meydana gelmesi vatandaşlar için yaşamı daha da zor bir hale getirmiştir. Depremler üzerine hükümet, deprem felaketinin yaşandığı kazalara yardım elini
uzatmaya ve yaraların sarılmasına yardımcı olmaya çalışmıştır. Bu konuda halkın da önemli yardımları olmuştur. Hükümetin yaptığı çalışmalar ile bunda büyük oranda başarılı olduğu söylenebilir.
Doğal afetlerden biri olan deprem, ülkemizde sıkça rastlanan bir olaydır. Türkiye’de depremlerin yoğun yaşandığı bölgelerden biri hatta en önemlisi Kuzey Anadolu Fay Hattı’dır. Bu hat, doğuda Karlıova ile batıda Mudurnu vadisi arasında doğu-batı doğrultusunda bir yay gibi uzanmaktadır. Dünyanın en aktif ve en önemli kırık hatları arasında yer alan Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın uzunluğu yaklaşık 1.200 km.dir; genişliği ise 100 m. ile 10 km. arasında değişmektedir. (http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/
bilgi/sss_tr.htm. Erişim Tarihi:09.08.2010)
Türkiye’nin en aktif fay bölgesi olan bu Fay Hattı üzerinde tarih boyunca birçok büyük deprem meydan geldiği gibi önemli oranda tahribata da neden olmuştur. 1939-1999 yılları arasında doğudan batıya doğru meydan gelmiş bir deprem serisi görülmektedir. 1939 Erzincan depreminden sonra 20 Aralık 1942 tarihinde meydana gelen deprem sonucunda Erbaa-Niksar civarında yaklaşık 50 km. uzunluğunda yeni bir yüzey kırığı meydana gel-
miştir. (Tatar vd. 2006: 85)
Bu çalışmadaki amaç, jeoloji bilimi açısından depremin nedenleri, magnitüd ve şiddeti, fay hattı, depremin önceden belirlenmesi, depremden önce, deprem sırasında ve sonrasında yapılacak çalışmalar, Türkiye’de deprem riski olan ve olmayan bölgeler gibi deprem uzmanlarının yetki alanına giren konular hakkında bilgi vermek değildir.
Aksine bu çalışmada, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde bulunan ve 20 Aralık 1942 ve 27 Kasım 1943 yıllarındaki Erbaa depremlerinin Erbaa’da yol açtığı sosyal ve maddi etkiler belgelenmeye çalışılmıştır. Bunun için, arşiv belgeleri ve basındaki yansımaları incelenerek, belirtilen tarihlerdeki depremlerde yaşananlar, devletin ve halkın bölgeye yaptığı yardımlar ve yapılan diğer çalışmalar ortaya konulmuştur.
Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından sonra Erbaa’nın maruz kaldığı ilk önemli deprem 27 Aralık 1939 tarihlidir. Ana üssü Erzincan olan 7,9 şiddetindeki büyük deprem Erbaa’da da önemli tahribat yapmıştır. Erbaa ile köylerinde 1659 bina yıkılmış; kazada 881 ölü ve köylerinde de 15 ölü ve 27 yaralı tespit edilmiştir (Ulus, 1 Ocak 1940). Aşağıda görüleceği üzere, 1942 ve 1943’teki Erbaa depremlerindeki can ve mal kaybı, 1939 depreminde orta-
ya çıkan rakamlar kadar yüksektir.
20 Aralık 1942 Depremi
Deprem 20 Aralık 1942 tarihinde meydana geldi. Ana üssü Tokat’ın Erbaa kazası olup, şiddeti 7,0 olarak ölçülmüştür (http://www.koeri.boun. edu.tr/sismo/default.htm. Erişim Tarihi:09.08.2010). Deprem Tokat’ın Niksar kazası ve Almus nahiyesinde de belirli oranda etkili olmuştur.
Cumhuriyet gazetesinin özel muhabirine göre, deprem saat 17.00’de meydana gelmiştir. Erbaa’da üç koldan ilerleyen büyük yangınlar görülmüş,Samsun, Tokat ve Turhal Şeker Fabrikası itfaiyeleri olay yerine gitmiştir.
Tokat Valisi İzzettin Çağpar (1) hemen Erbaa’ya gitmiş, Kızılay ve yardım ekipleri de deprem bölgesine gönderilmiştir (Cumhuriyet 22 Aralık 1942). (2)
Dönemin faaliyette olan tek siyasi partisi Cumhuriyet Halk Partisi’nin Tokat İl Başkanı Nuri Yüzer, deprem sabahı Parti binasında bazı üyelerle bir toplantı yapmış ve toplantıdan sonra vilayet merkezinde parti ve belediye üyelerinden bir yardım toplama heyeti oluşturmuştu. Ardından Nuri Yüzer ve iki yönetim kurulu üyesi, kısa sürede toplanan pekmez, zeytin, gazyağı, fener ve 45 çadırı Erbaa’ya ulaştırmak üzere saat 15.00’te yola çıkmıştı.
Heyet 22.00’de Erbaa’ya varmış ve Kaymakam, İlçe Parti Başkanı Halis Hakimoğlu ve Belediye Reisi Ziya Gigin ile görüşmüştü. Götürülen çadırlar sabah halka dağıtılmış ve İlçe Tabur Komutanı ile yapılan görüşmede 6 askerin enkaz altında kalarak öldüğü öğrenilmişti (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 490.01.1585.469.2/14-15). Adı geçen arşiv ismi bundan sonra BCA olarak gösterilecektir.
(Devam edecek)
