Hazırlayan: Ertuğrul Ümüt
4.2. Hidrografik Özellikler
Taşova’nın en önemli hidrografik elemanı Yeşilırmak’tır. İlçe bu akarsuyun kuzey kıyısında
kurulmuştur. Yeşilırmak, Sivas İli’ne bağlı Suşehri İlçesi’nin 20 km güneydoğusunda bulunan 2500 m yükseklikteki Kösedağı’ndan doğmakta; Tokat ve Amasya illerinden geçerek Samsun İli’nde Çarşamba Ovası adıyla bilinen büyük bir delta oluşturduktan sonra Karadeniz’e ulaşmaktadır.
Uzunluğu 452 km, akaçlama alanı 36100 km2 dir. Şimdiye kadar ölçülmüş maksimum debisi 1914 m3 /sn, minimum debisi 1,83 m3 /sn, ortalama debisi ise 121 m3 /sn dir. Yıllık toplam akımı ise 5707×106 m3 tür. Yeşilırmak Nehri hemen hemen birkaç yılda bir, genellikle Mart, Nisan ve Mayıs aylarında taşkınlara neden olmaktadır.
4.3. Litolojik Özellikler
Taşova ve yakın dolayında birbirinden oldukça farklı kayaç ve zemin özellikleri sunan Geç
Kretase, Üst Miyosen-Üst Pliyosen ve Kuvaterner yaşlı birimler yayılım göstermektedir (Şekil 2).
Şekil 2: Taşova ve yakın dolayının mühendislik jeolojisi haritası.
Geç Kretase yaşlı kayaçlar, Taşova İlçesi’nin güneyinde, Yeşilırmak Nehri’nin güney ve
güneybatısındaki yamaçlarda yayılım göstermektedir. Öztürk (1979) tarafından Tersakan Formasyonu (Kt) olarak adlandırılan bu birimin tabanında yaygın olarak kumtaşı seviyeleri görülür. Kumtaşı düzeyleri genellikle yeşil, yeşilimsi kahve renkli, ince-orta düzgün, devamlı tabakalı, iyi-orta boylanmalı, küt köşeli, az yuvarlak volkanik elemanlı, sert-sıkı tutturulmuş, köşeli kırıklı, çatlaklı, eklemli, orta-sağlam dayanımlıdır. Genellikle iki yönde eklem sistemi gelişmiştir. Eklemler orta-yakın aralıklı, orta-yüksek devamlı, kısmen açık, bazen kalsit dolguludur. Sarımsı yeşil, gri renkli, sıkı tutturulmuş, kalın tabakalı çakıltaşı ve aglomera, sarımsı krem renkli, ince tabakalı, orta-sıkı tutturulmuş tüf-tüfitler kumtaşları içinde ara düzey olarak izlenir. Formasyonun üst seviyelerinde daha yaygın olan killi kireçtaşı yeşil, açık pembe, bazen mor renkli, ince, devamlı düzgün tabakalı, mikritik
dokulu, köşeli kırıklı, sık çatlaklı, eklemli, sağlam dayanımlıdır. Bu seviyelerde genellikle iki yönde eklem sistemi gelişmiştir. Bu eklemler orta-yakın aralıklı, orta devamlı, kısmen açık, seyrek kalsit dolguludur.
Genç vd. (1991) göre Üst Miyosen-Üst Pliyosen yaşlı birim ise karasal koşullarda çökelmiş,
çakıltaşı, kumtaşı ile çamurtaşı ve kiltaşı arakatkılarından oluşur. Gümüşsu (1980) tarafından Söğütlü Formasyonu (Tmps) adı verilerek tanıtılan bu kayaçlar, İlçe merkezinin kuzey ve batısında yüzeylenmektedir. Formasyon kumtaşı ile çamurtaşı arakatkılı, genellikle sarımsı gri, gri renkli, kötü tabakalı, gevşek, çok gevşek tutturulmuş, dağılgan, zayıf dayanımlı çakıltaşından oluşur. Çakılları genellikle orta boylanmalı, az yuvarlak, bazen küt köşeli, çoğunlukla kireçtaşı, az volkanit, kuvars, seyrek mermer kökenlidir. Çakıltaşı genellikle yığışım şeklinde, bazen de aşındırmalı tabanlı, ortakalın katmanlıdır. Aşındırmalı tabanlı kanal dolgularından oluşan çakıltaşı seviyeleri karbonat çimento ile orta tutturulmuştur. Kumtaşı ve çamurtaşı düzeyleri, çakıltaşı içinde mercek veya arakatkı şeklinde izlenmekte olup kumtaşları gri, sarımsı gri, bazen çapraz tabakalı, gözenekli, gevşek tutturulmuş ve dağılgandır. Çamurtaşı ise kırmızımsı, kahve renkli, çakıllı, kumlu, gevşek tutturulmuş, fissürlü ve dağılgandır. İlçe ve çevresindeki heyelanların büyük bölümü bu formasyonun yayılım gösterdiği alanlarda gelişmiştir.
Kuvaterner yaşlı birimler ise yamaç molozu, alüvyon yelpazesi ve alüviyal çökellerden
oluşmaktadır. Yamaç molozu çökelleri (QEym), gevşek tutturulmuş, bazen tutturulmamış köşeli blok, çakıl ve kum yığışımından oluşur. Yeşilırmak Nehri’ne kavuşan derelerin önlerinde gelişen Alüvyon Yelpazesi Çökelleri (QAy) tutturulmamış çakıl, kum, az silt ve kilden oluşmaktadır. Yeşilırmak Nehri ve bu akarsuya katılan yan derelerin vadi tabanlarında depolanan alüviyal çökeller ise bu çalışmada Akarsu Taşkın Alanı Çökelleri (QAt) ve Akarsu Kanal Çökelleri (QAk) olmak üzere iki gruba ayrılarak incelenmiştir. Alüviyal çökeller tutturulmamış, dağılgan, blok, çakıl, kum, silt ve az kilden oluşur. Akarsu çökel türlerinin tamamı veya belirli bir kısmıyla birlikte görülen bu genç çökeller, toprak zemin özellikleri sunarlar. Üzerinde alüviyal toprak, yamaçlara yaslandığı kesimlerde ise kollüviyal döküntü bulunur. Yeraltısuyu seviyesi yüzeye yakındır. Alüviyal çökellerin önemli özelliklerinden biri de depremlerde zemin büyütmesine neden olmaları ve uygun tane boyuna sahip
kesimlerinde sıvılaşma (liquefaction) meydana gelmesidir. Bu çökel alanları, sellenme dönemlerinde taşkın süreçlerinin etkisinde kalabilmektedir. Taşova kentsel yerleşim alanı bu çökeller üzerinde yeralmaktadır.
4.4. Jeomorfolojik Özellikler
Taşova’nın içinde bulunduğu bölge, Geç Miyosen ve sonrasında dinamik yer hareketlerinin
etkisinde kalmış, KB-GD ve D-B yönünde uzanan karasal havzalar ve yükselim alanlarından oluşan günümüzdeki morfolojisini kazanmıştır. Bölgenin günümüzdeki şeklini alması büyük ölçüde, Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve ona bağlı gelişen diğer fay sistemlerinin bu dönemdeki etkinliği sonucunda ortaya çıkmıştır. Bölgedeki önemli faylar Kuzey Anadolu Fayı, Esençay-Merzifon Fayı (EMF), Ezinepazarı-Sungurlu Fayı (ESF), Turhal Fayı ve Çorum-Salhançayı faylarıdır.
Niksar-Erbaa Havzası’nın kuzeybatı kenarında yeralan Taşova İlçesi, kuzeydoğudan Kuzey
Anadolu Fayı, batıdan Borabay Deresi boyunca uzanan faylarla sınırlanmaktadır. Miyosen-Pliyosen akarsu çökellerinin depolandığı havzada bu çökellerin oluşturduğu arazi tektonikle ve akarsu süreçleriyle parçalanmış, bunun sonucunda vadiler arasında uzanımı kesilmiş yamaçlar gelişmiştir.
Destek Çayı Kuzey Anadolu Fayı boyunca, Borabay Deresi ise daha batıdaki başka bir fay
boyunca, tabanı alüvyon dolgulu çizgisel uzanımlı vadiler (fay vadileri) oluşturmaktadır. Miyosen ve Pliyosen çökellerinin oluşturduğu dolgu yüzeylerinde, akaçlama ağı olgun olmayıp örgülü yatak formu oluşturan akarsuların vadileri dışında drenaj gelişememiştir. Yeşilırmak ise taşkınlara açık, tabanlı bir vadide akmaktadır. Vadi tabanında, yatak kenarı dikliği, kopmuş akarsu yatakları, burunseti depoları, bataklıklar ve eski akarsu dolgularının oluşturduğu flüviyal kökenli şekiller görülmektedir.
(Şekil 3).
İlçenin bulunduğu Yeşilırmak vadisinin kuzeyindeki yamaçlar, heyelân alanlarındaki
basamaklanmalar nedeniyle genellikle 3-12º eğimlidir. Bozulmuş bir drenajın görüldüğü İlçe
doğusunda 17-35º ve hatta bazı yerlerde daha yüksek değerde, güneye doğru eğimli dalgalı bir topoğrafya gelişmiştir. Yeşilırmak Nehri vadisinin güneyindeki yamaçlar ise aşınıma daha dayanımlı kayaçlardan oluşmakta ve genellikle 12-35º ve 35º den daha yüksek eğimli, oldukça sarp yamaç özellikleri içermektedir (Şekil 4). Taşova’nın özellikle kuzeyindeki yamaçlarda, akarsu aşındırmasına bağlı genç yarılmalar ve Miyosen-Pliyosen çökellerinin litolojik özellikleri kütle hareketlerinin oluşmasında etkili olmuştur (Bilgehan, 2004). Pekçok eski ve aktif kütle hareketlerinin gözlendiği bu yamaçlar, heyelân gölleriyle karakteristik bir morfoloji kazanmıştır. Bölgedeki en geniş alansal yayılıma sahip olan bu kütle hareketleri/heyelânlar, Yeşilırmak’ın kıvrım yaptığı yatak kesiminde son
bulmaktadır.
(Devam edecek)
