H. 1260 – 1261
M.1844 – 1845
Sıra Numarası: 13429
Sayfa sayısı: 12
Belge Özeti:
Sivas Sancağı dahilinde Erbaa kazasına merbut, Sonusa nahiyesi Destek karyesi ahalisinin emlâk, arazi, hayvanat ve temettuatını mübeyyin defter.
Temettuat nedir?
Sözlükte, gelir, kâr, kazanç ve fayda anlamına geliyor.
Destek köyünün anılan yılda tanzim edilmiş olan Temettuat Defteri bilgilerine geçmeden evvel birkaç cümleyle de olsa işin mahiyetine binaen açıklama yapma ihtiyacı hissettim. Çünkü bu açıklamaya mecbur olduğumu düşünüyorum.
Defteri okumak için ekranı açtığımda hemen annacımda duran ve “sen benim adımı okuyamazsın, henüz acemisin” tarzında bana kötü kötü bakan, tavır koyan merhum bir kişinin adıyla karşılaştım. Gerçekten ekran açık olarak, yolda yürüye yürüye çay içmek ve sohbet etmek için zaman zaman uğradığım ocağa girdim. Bir boş iskembi bulup oturdum.
Masaya telefonu koydum. Okuyorum, alttan alıyorum olmuyor, gülümsüyorum olmuyor, kızıyorum olmuyor. Katip öyle yazmış ki, “kedi” mi okuyayım, “köy” mü okuyayım, “güvey” mi okuyayım, “göğe” mi okuyayım; şaştım kaldım. Bu dördü de olabilir; köyde bugün bu isimlerden biriyle veya benim hiç aklıma gelmeyen haliyle anılan sülaleden şahıslar gerçek ismin ne olduğu hususunda bilgi sahibidir; umarım. Benzer başka isimler de var; katip şahısları kimi adıyla kimi lakabıyla yazmış yazmasına da iki yüz sene sonrasını akıl etmemiş; nesine lazım, niçin düşünsün ki? O da haklı! Bu işin sırrı merak! Merak etmeyen sırra vakıf olamaz.
Arşiv kayıtları üzerinde çalışırken sebepli sebepsiz muhtelif okuma hataları olabilir; normal karşılamak gerekiyor. Elimdeki Nüfus Defteri fotokopisinde mesela, kimi sayfaların birbirini sıralı takip etmediğini sanıyorum. Sırf bu nedenle bekliyorum; içinden çıkmak için yol yordam arıyorum. Sabrın sonu selamet demiş ecdat!
Okuma hatalarım için diyeceğim bir şey yok. Her zaman her işte hata mümkün ve her insan hata yapılabilir. Çünkü yerleşim yerinde, oraya mahsus lakapları, ünvanları ve adları bir çırpıda okumak hele yazı türüne göre asla kolay değildir.
Evvelce yazdığım Destek konulu yazımda belirttiğim gibi Taşova’da N. Özalp ile konuşurken “Velioğulları” boyundan olduğunu ve merak ettiğini söylemişti. Durum bu minval üzere olunca konu mühim bir hal aldı. Bu kere Temettuat Defteri’nde “Velioğulları” boyunu aramaya taramaya başladım. Defterde, “Karye-i mezbur sakinlerinden Veli oğlu Ahmet’in emlak ve arazi ve hayvanat ve temettuatı” şekliyle “11” numaralı hanede adı geçiyor. Umarım aradığım sülaleye aittir. Yeri gelince, emlak, hayvan ve arazi dökümünü de örnek olarak kaydetmek istiyorum.
Temettuat Defteri Kayıtları:
Hane no: 01- Köy veya Göğe veya Kedi oğlu Mustafa:
Mustafa’nın emlak ve arazi ve hayvanat dökümü: (Örnek kayıt.)
*Ekilen arazi: 18 dönüm.
*Ekilmeyen arazi: 18 dönüm.
*Koşu öküzü Manda. 2 baş. Hasılat: 40 kuruş.
*Sağman inek manda. 1 baş. Hasılat: 40 kuruş.
*Yaşar düğe. Bir baş.
*Sağman inek. 2 baş. Hasılat: 40 kuruş.
*Kısır inek. 1 baş.
*Sağman ganem. (koyun) 8 baş. Hasılat: 48 kuruş.
*Sağman keçi. 3 baş. Hasılat: 12 kuruş.
*Kısrak. 1 adet. Hasılat: 40 kuruş.
*Bir adet tay.
*Döllü merkep 1 adet. Hasılat: 15 kuruş.
*Kuzu 5 adet. 3 dişi 2 erkek.
*Oğlak 2 adet dişi bir adet erkek.
*Tarla yol icarı: Bir dönüm 28 kuruş.
*Değirmenden kazanç 300 kuruş.
*Kerestecilikten kazanç 200 kuruş.
Toplam senelik gelir: 1.268 kuruş.
Sene-i sabıkada verdiği vergi:
*Gelir vergisi: 255 kuruş.
*Öşür vergisi: 56 kuruş.
*Ağnam resmi: 1 kuruş.
Hane no: 02- Kedi veya Göğe veya Güvey oğlu Osman.
Hane no: 03- Göğe veya Kedi oğlu Hasan.
Hane no: 04- Davut oğlu Sadi
Hane no: 05- Davut oğlu Hasan.
Hane no: 06- Dangal oğlu Seyyid Mehmet.
Hane no: 07- İsmail oğlu Ahmet.
Hane no: 08- Goca Hüseyin oğlu Ahmet.
Hane no: 09- Külekçi / Kelekçi / Gölgeci oğlu Süleyman.
Hane no: 10- Halil oğlu Eyüp Goca.
Hane no: 11- Veli oğlu Ahmet.
Veli oğlu Ahmet’in arazi, emlak, hayvanat ve temettuat dökümü:
*Ekilen arazi: 15 dönüm.
*Gayri mezruğ arazi: 15 dönüm.
*Koşu manda. 2 baş. Hasılat: 40 kuruş.
*Sağman manda. 1 baş. Hasılat: 40 kuruş.
*Sağmal inek. 1 baş. Hasılat: 20 kuruş.
*Yaşar düğe. 3 baş.
*Döllü merkep. 1 adet. Hasılat: 15 kuruş.
*Tarla yol icar. 3 dönüm. 100 kuruş.
*Değirmen. Hasılat: 100 kuruş.
*Kerestecilikten gelir: 250 kuruş.
Toplam Temettuat: 1141 kuruş.
Vergi:
Gelir vergisi: 250 kuruş.
Öşür vergisi: 24 kuruş.
Hane no: 12- Ömer oğlu Salih.
Hane no:13- Göğeğü oğlu Ahmet.
Hane no: 14- Ağcabaş /Akçabaş oğlu Osman.
Hane no: 15- İmam oğlu Mehmet.
Hane no: 16- Torun oğlu Mustafa.
Hane no: 17- Çömez oğlu Ahmet.
Hane no: 18- Kara Mustafa oğlu Süleyman.
Hane no: 19- Küçük oğlu Mehmet.
Hane no: 20- Göğcü /Göncü Mehmet.
Hane no: 21- Dangal oğlu Mustafa.
Hane no: 22- Teriki oğlu Ali.
Hane no: 23- İmam oğlu Emin.
Hane no: 24- Zileli oğlu Molla İsmail.
(Belli ki Zilelioğlu Molla İsmail’in çocukları Destek’te kalmışlar ve yerleşmişler.)
Kazanç:
*Molla İsmail köyde imamlık vazifesinden dolayı senede 300 kuruş kazanç sağlıyor.
Hayvanat:
*Döllü merkep bir adet. Hasılat: 15 kuruş.
*Sağman inek. Bir baş. Hasılat: 20 kuruş.
*Dana. 1 baş.
Geliri üzerinden ödediği vergi: 50 kuruş.
Sıra no: 25-Dongal oğlu Çakır Hüseyin
Evladı yok. Temettuatı yok. Köyden ayrıldı.(?)
Sıra no: 26-Cirbuk/Cirbun oğlu Ahmet.
Evladı yok. Temettuat yok. Köyden ayrıldı.(?)
1844 – 1845 tarihinde Destek köyünün 12 sayfadan ibaret Temettuat Defterini bu yazıda özetledim. Örnekledim de diyebilirim.
Defterde toplam hane sayısı: 24
Defterde sıra numarası toplam: 26
Muaf gibi çeşitli nedenlerle, yazılmayan edilmeyen haneler var ise, henüz onlar için kafi bilgiye ulaşamadım; defterde böyle bir açıklama da yok zaten.
Not olarak:
Bilimsel bir makalede aradığım sorunun cevabını buldum. Bilim insanı diyor ki:
“Ancak, vergi-i mahsûsa ile kazançlar arasında orantı yoktur. Kazancı az olan daha çok; kazancı çok olan daha az vergi ödeyebilmiştir. Bu adaletsizlik dikkate alındığından yeni bir sayıma ihtiyaç duyulmuştur.”
İncelemelerimde bu durumu bir sorun ve mesele olarak gördüğüm için cevabını aradım. Fakat, neticede her ne olursa olsun, olan olmuştur ve düşük gelirli fakir bir hane, yüksek oranda vergi ödemiştir. Temettuat Defteri’nde Gelir, Öşür ve Ağnam resmi hanenin toplam kazancına binaen ayrıca hane reisinin mesleği yazıldıktan sonra döküm olarak verilmiştir.
Defterde adı geçen hane reisleri dışında başka hane veya sülale adı bulunmamaktadır.
Enver Seyhan 2024
Defter örneği:
