Enver Seyhan
Canı Çıkasıca!
Dil birçok ögelerden oluşur. Bu ögelerden olan deyimler, atasözleri, bilmeceler, ikilemeler, kalıp sözler ve özlü sözler dilin yapısında yer alırlar. Bütünün içinde bir dizin halinde gelişirler ve bütüne katışarak bir biçime girerler.
Sözü edilen ögeler, söz varlığında söz kümeleri ve söz öbekleri şeklinde oluşum sağlarlar ve kalıplaşırlar. Bunları kimse ezberlemez. Ancak kişi, yeri geldiğinde “taşı gediğine koyar.” Bana öyle geliyor ki özü, kökü, kökeni fıtrattandır. Dilin kendi hasletindendir, kendi mizacındandır. Kalıp sözler dahilinde ünlü şahıslara, sanat erbabına, ozanlara, meddahlara, hatiplere ait sözler bulunsa bile nihayet halk diline yerleşmişlerse, anonim kültür içinde yuvalanmışlarsa kalıp sözler mahiyeti taşırlar. Aksi takdirde vecize -özdeyiş hükmünde kalırlar.
Kalıp Sözler dilin gücünü ifade ederler. Yeri ve zamanı geldiğinde, muhabbet esnasında, kavga gürültü ortasında çıkıp gelirler ve iki üç kelime ile yaşamdan hülasa arz ederler. Önceden bir araya gelerek bir bütün halini almış söz konusu
dil birimleri bütün içinde sabit kalırlar, değişmezler, söz varlığında öylece, kalıp gibi yer edinirler; yalın halleriyle cümleye ve dahi hatibe -konuşmacıya güç ve kuvvet verirler.
Bilimselde Kalıp Sözler* olarak ifade edilen söz birimlerinden güncel olanları yöre özelinde bir dizin halinde bir araya topladım.
BEDDUALAR – AHLAR
-Adı batasıca.-Ağzından burnundan gelsin.-Allah belanı versin.-Allah kahretsin.-Allah’tan bulasın.-Başını yiyesice.-Bağrına taş basasıca.-Başına benim kadar taş düşsün.-Boynu altında kalasıca.-Boyun bosun devrilsin inşallah!-Boyu devrilesice.-Burnundan gelsin.-Canı çıkasıca.-Canı cehenneme.-Canını yiyesice.-Ciğerin ağzına gelsin.-Daş yağasıca.-Darısı canına.-Dilini eşek arısı soksun.-Dilin kopsun.-Evine baykuş konasıca.-Evin başına yıkılsın.
-Ermeyesice.-Ettiğinden bulasıca.-Eceline susamış!-Gençliğine doyma.-Gıran giresice.
-Görüp göreceğin bu olsun.-Gözüne dizine dursun.-Gözünü toprak doyursun.-Gözü kör olasıca.-Gidişin olsun da dönüşün olmasın.-Haram zıkkım olsun.-Hayrını görme.
-Hevesin kursağında kalsın.-İki yakan bir araya gelmesin.-Kahrolasıca.-Kanın içine aksın.
-Kapısına kara kilit taktığım.-Kapısı kitlenesice.-Kara yere gelesice.-Kurşunlara gelesice.
-Ocağın batsın.-Ocağına incir ağacı diktiğim.-Olmaz olasıca-Ölme de sürün.-Ömrüne doymayasıca.-Parañ pul olsun karıñ dul olsun.-Sabaha çıkmayasıca.-Soykası çıkasıca.
-Tahtaya gelsin.-Tahtalara gelesin.-Teneşire gelesice.-Türemiyesice.-Töremiyesice.
-Yanara yiyesice.**-Yanarıya gidesice.***-Yanı yere gelesice.-Zıkkımın kökünü -bekini ye.
HAYIR DUALAR!
-Allah razı olsun.-Allah kabul etsin.-Allah rahmet eylesin.-Allah’a ısmarladık!-Allah bağışlasın.-Allah’a emanet!-Allah akıl fikir versin.-Allah elden ayaktan düşürmesin.-Allah kuru iftiradan saklasın.-Allah devlete millete zeval vermesin.-Allah iyiliğini versin.
-Allah acil şifalar versin.-Allah bir yastıkta kocatsın.-Allah gecinden versin.
-Allah beterinden korusun.-Allah’ım! Muhannete muhtaç etme!-Allah ele yola bakıtmasın.
-Allah yolunu açık etsin.-Allah ne muradın varsa versin.-Allah sabır versin.-Allah tuttuğunu altın etsin.-Allah işini gücünü rast getirsin.-Allah ağzınızın tadını bozmasın.-Allah yüzünü güldürsün.-Ağzından yel alsın.-Ayağına taş değmesin.-Analı babalı büyüsün.-Bahtın açık olsun.-Bereket versin.-Bereketli olsun.-Elin ayağın dert görmesin.-Eline sağlık!-Geçmiş olsun.-Gözlerin aydın.-Hayrını gör.-Hayırlı işler.-Hayırdır inşallah!-Helal ü hoş olsun.
-Helal olsun.-Kolay gelsin.-Mekanın cennet olsun.-Ölmüşlerinin canına değsin.
-Ömrün uzun olsun.-Sağlıcakla kalın.-Sabah ola hayr’ola!-Şükürler olsun.
Sağlıcakla.
