Uluköy’de, Rufai tarikatının kurucusu Seyyid Ebul-Abbas Ahmed el- Kebir’in torunlarından Seyyid Semseddin Küçük Ahmed el-Rufai’ninm tekkesinden başka, bir de Ergüneş Baba tekkesi vardır.

Ergüneş Baba’nın kabri, namazgahı ve kaya içine oyulmuş çilehanesi hep bir arada  Uluköy beldesinin kuzeyinde bulunan yüksekçe bir tepenin üzerindedir.

Ergüneş Baba’nın iskan ettiği yerin özelliğine ve önemine bakarak onun Uluköy’de bulunma sebebi hakkında bir çok şey söylemek mümkündür. Ergüneş Baba’nın iskan yeri olarak seçtiği mekan, bölgeden geçen tarihi ipek yolu ve Yeşilırmak vadisine tamamen hakim bir tepenin üzerindedir.

Bilindiği gibi Anadolu-Türk şehirlerinin kuruluş ve gelişmesinde halkın dini inançlarının temsilcisi olan dervişlerin rolü çok büyüktü. Bu devrede pek çok Horasan Eren’i köylere yerleşerek inşa ettikleri tekke ve zaviyeler sayesinde halka dini tebliğ ve irşat işlerinde hizmet ettikleri gibi, memleketin imarı, iskanı ve siyasi tarihinde de önemli roller oynamışlardır.

Yerleşme ajanları olarak görev alan bu Türk dervişleri önemli yerlere, boğazlara, geçiş alanlarına yerleşerek, bir yandan halka dini tebliğ etmişler diğer yandan da Anadolu’nun fethinin altyapısını oluşturmuşlardır.

İşte Ergüneş Baba’da tarihte çok önemli bir konuma sahip olan Uluköy’e gelmiş ve Tarihi İpekyolu’na, tüm vadiye ve Boğazkesen denilen bölgeye hakim bir tepeyi kendisine mesken seçmiştir. Ergüneş Baba’nın, iskan yeri olarak seçtiği bu yerin özelliği ve önemine bakarak şunları söyleyebiliriz.

Egüneş baba, bir yandan halka dini tebliğ eden bir derviş, diğer yandan da Anadolu’nun fethinin altyapısını oluşturan bir Alperen’dir

Ergüneş Baba Kimdir ? Seyyid Bali Ergonaş

Bilindiği gibi Anadolu-Türk şehirlerinin kuruluş ve gelişmesinde halkın dini inançlarının temsilcisi olan dervişlerin rolü çok büyüktü. Bu devrede pek çok Horasan Eren’i köylere yerleşerek inşa ettikleri tekke ve zaviyeler sayesinde halka dini tebliğ ve irşat işlerinde hizmet ettikleri gibi, memleketin imarı, iskanı ve siyasi tarihinde de önemli roller oynamışlardır.

Egüneş Baba’yı kısaca açıklamak gerekirse  bir yandan halka dini tebliğ eden bir derviş, diğer yandan da Anadolu’nun fethinin altyapısını oluşturan bir Alperen diyebiliriz.

Peki Ergüneş Baba Kimdir: Ergonaş Baba, Seyyid Bali Ergonaş ve Ergubaş Baba olarak da anılan velinin kim olduğu, Alevi veya Sünni inancını temsil ettiği bir çok araştırmacıya göre tartışma konusu olmuştur. Ergünes Bali sultan on iki imamlardan sekizinci imam Rıza Sulbünden olup, Horasan piri Hoca Ahmet Yesevi’nin dergahından  Hacı Bektaşi veli  ile bir çok erlerle Anadolu’ya gelmiştir.

Dört oğlu bir kızı vardır. 12 İmam soyundandır. En büyük oğlu Seyyid Mehmet Ordu ili, Ünye İlçesi Alan Köyünde medfundur. İkinci oğlu Seyyid Mustafa Amasya merkez ilçesine bağlı Yassıçal beldesinde medfundur. Üçüncü oğlu Amasya’nın Uygur beldesinde medfundur. En küçük oğlu Seyyid Ali ve kızı Fatma Amasya’nın Sarımeşe köyünde medfundur.

Ergonaş  baba bazı yazılara göre Fatih Sultan Mehmet döneminde  yaşamış, bazı yazılara göre II. Murat döneminde yaşamış Taşova ve Erbaa yöreleri tamamen rum köyleri ile çevriliydi.

Rivayet odur ki Rumlar Boğazkesen’deki Kelkit’le Yeşilırmak’ın birleştiği yeri kesip, Türk ve İslam köylerini suya gark edip boğmak istemişlerdir. Bunu Ergonaş Bâli Sultan’a haber veren halk (Derviş elinden geliyorsa dini İslam’ı kurtar) demişlerdir. Bu haberi alan Derviş, kılıcını çekerek Boğazkesen bendi yıkmış, taş üstünde taş koymamış. Rumlar gelmişler ki; o kadar insan gücü berhava olmuş, yeniden yapmaya başlamışlar, bir de ne görsünler, koydukları taş ve çakılları su alıp gidiyor. Bir türlü çare bulamamışlar. Derviş ortaya çıkmış Rumları İslam’a davet etmiş, çok kan dökülmüş, islamı kabul eden kurtulmuş, kabul etmeyen kılıçtan geçirilmiş. Bu haberi Fatih Sultan Mehmet’e haber vermişler. Fatih Şehzade Amasya’da bulunmakta imiş. Derhal maiyeti ile birlikte Sonusa’ya hareket etmiş, orada yapılan işi insan gücü üstü bularak Derviş’e 70 pare köy ihsan etmiş. Köyde inanmayan kişileri kerameti ile irşat etmiştir.

Menkıbeler: 1-) Ergüneş Baba mısır tarlasında bir ekine bile zarar vermeden namazını kılarak veliliğini kanıtlamıştır.

2-) Ergüneş Baba yöreye yerleşince burada yaşayan Rumlar Kelkit ile Yeşilırmak’ın birleştiği yeri taşlar koyarak kapatırlar. Amaçları taşları kaldırınca aşağıda bulunan Türk Köylerinin seller içinde kalarak yok olmasıdır. Bu durumu Türkler Ergüneş Baba’ya bildirince setin oraya gelen alperen kılıcıyla bendi yıkar. Rumlar tekrar yapmaya gelince karşılarına dikilir ve şöyle seslenir: “Müslüman olan olur, olmayanın canını alırım” der ve öyle de yapar.

3-) Yine ondan keramet bekleyen Sonusa (Uluköy) halkına kerametini göstermek için belinden kılıcını çıkarır ve bölgenin en büyük kayasına kılıcını vurur. Kayanın içinden bir mescit çıkacaktır.

Türbenin Durumu: Ergüneş Baba mezarı 4×2,2 metre ölçülerinde 60 cm yüksekliğinde devşirme malzemeyle çevrelenmiş üstü açık bir mezardır. Mezara yakın yine devşirme taşlardan yapılmış açık namazgah bulunmaktadır. Mezarın güneybatısında kesme taş ve tuğladan, kare planlı, çatısı tonozlu küçük bir mescit bulunmaktadır. Türbenin olduğu yer 1991 yılında SİT alanı olarak tescillenmiştir.