Yayına hazırlayan: Yüksel Kara-Öğretmen
1942 yılı başında TBMM’de “Varlık Vergisi” 4 adlı bir vergi yasayla kabul edilmişti. Vergi alınacak yerlerden birisi de Tokat vilayeti idi. 29 Aralık tarihinde basında yer alan bir habere göre, Tokat’taki Varlık Vergisi miktarı 960400 lira olarak belirlenirken, Erbaa ve Niksar kazaları için Varlık Vergisi ilan edilmemişti (Cumhuriyet 29 Aralık 1942). Deprem felaketine uğramış olan bu kazalardan bir de vergi almaya kalkmanın oldukça anlamsız bir
hareket olacaktı.
4305 sayılı “Varlık Vergisi Hakkında Kanun” 12 Ocak 1942 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunda, verginin bir defaya mahsus olmak üzere servet ve kazanç sahiplerinin servetleri ve olağandışı kazançları üzerinden alınacağını belirtilmiştir. Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılmasının sebebi, İkinci Dünya Savaşı yüzünden kısa zamanda büyük servet birikimlerine kavuşan savaş zenginlerini vergilendirmek ve bu sayede Dünya Savaşının neden olduğu devlet harcamalarının bir kısmı için kaynak bulmak düşüncesiydi. Geniş bilgi için bkz. Cemil Koçak, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C.II, İletişim Yayınları, İstanbul 2010, 475 vd; Hakan Baş, Varlık Vergisi’nin Türk Siyasal Yaşamına Yansımaları (1942-1957),
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli
2006, s.46-47.
Bu arada deprem nedeniyle hayırsever vatandaşların ve devletin yardımları devam etmekteydi. Bu çerçevede, İstanbul’dan 1431 lira nakit, 152 çift çorap, 167 fanila, 7 gömlek yardımı yapılmış, para ve eşyalar Kızılay’a teslim edilmişti (Cumhuriyet 23 Aralık 1943) Erbaa Belediye Başkanı, depremden dolayı Erbaa’nın yardımına koşan Samsun, Sivas, Amasya, Ordu, Zile, Turhal, Merzifon, Lâdik ve Vezirköprü halkına karşı Erbaalıların duydukları sonsuz teşekkürleri ifade etmeyi ihmal etmemişti (Cumhuriyet 3 Ocak 1943).
Ziraat Vekâleti, Tokat Vilayeti’nde deprem felaketine uğrayan çiftçilere tohumluk yardımı yapılmasına karar vermiş, bunun için Tokat’ın Erbaa kazasına 70 ton buğday ve 70 ton arpa, Niksar kazasına 50 ton buğday tohumluğunun felakete uğrayan çiftçilere hemen dağıtılarak ektirmelerinin sağlanmasını vilayete bildirmiştir. Ayrıca Vilayet’teki felaketzedelere ücretsiz verilmek üzere kerestelik ağaç ihtiyacı belirlenmiş ve çevredeki ormanlardan ağaç kesme izni verilmiştir (BCA 030.10.120.849.13/2).
TBMM, 15 Ocak 1943 günü seçimlerin yenilenmesi kararı üzerine, daha önce sunulan bazı kanunları kabul etmiştir. Bunlardan biri de, “Tokat, Çorum ve Balıkesir vilayetlerindeki Yer Sarsıntısından Müteessir Olan Mıntıkalarda Zarar Görenlere Yapılacak Yardım Hakkında Kanun”dur (Ulus; Cumhuriyet 16 Ocak 1943). Bu konudaki 4386 numaralı kanun 15 Ocak 1943’te kabul edilmiş ve 22 Ocak 1943 tarih ve 5311 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 10 maddeden oluşan bu kanunda, adı geçen vilayetlerde maaş ve ücret alan memur ve müstahdemlerden yardıma muhtaç olacak derecede malen veya bedenen ciddi zararlara uğradıkları mahalli idare heyetleri tarafından belirlenenlere maaş ve ücretleri tutarının üç misli ile emekli ve yetimlere maaşları tutarının 4 misli geçilmemek üzere İcra Vekilleri Heyeti tarafından tayin edilecek miktarda avans verilmesi, henüz maaş bağlanmamış olan yetimlere avans verilmesinde yetim maaşına veya ikramiyeye ait memuriyet maaşlarının esas tutulması, bu avansların maaş ve ücretlerden eşit taksitlerle geri alınması, depremden zarar görenlere yardım amacıyla yabancı ülkelerden gönderilecek olan her türlü eşya, malzeme, erzak ve araçlar, bir yıl süreyle gümrük ile her türlü vergilerden ve liman, iskele, rıhtım ücret ve vergilerinden muaf olması, evi yıkılmış olanların deprem tarihine kadar tahakkuk ettirilip de henüz tahsil edilmemiş olan kazanç, iktisadi vergileriyle ruhsat ve unvan tezkeresi ile vergi karnesi borçları, hayvan, arazi, bina, veraset ve intikal, yol vergileriyle bilumum belediye vergilerinin silinmesi ve 1942 Mali yılı Nafia Vekâleti Bütçesinde açılan 784. fasla 1 milyon beş yüz bin lira ödenek eklenmesi kabul edilmiştir. (Düstur 1964: 219-220).
Bu kanunun kabul edilmesinden sonra ortaya çıkan ihtiyaçları gidermek ve depremzedelerin sıkıntıları hafifletmek için Hükümetin yaklaşık bir düzine kararname çıkardığı görülmektedir. Bunları şöyle özetlemek mümkündür:
1942 ve 1943 Erbaa Depremleri
Bakanlar Kurulu’nun 6 Mart 1943 tarihinde kabul ettiği 2/19553 sayılı kararname ile 784. fasla konulan bir milyon beş yüz bin liradan 200000 lirasının, deprem bölgesinde yaptırılacak konutlarda kullanılmak üzere üretilecek çivi masraflarına ayrılmasına karar verilmiştir (BCA 030.18.01.02.101.15.19.22).
22 Mart 1943 tarih ve 2/19610 sayılı kararname ile deprem bölgesinde görev yapan memur ve müstahdemlerden yardıma muhtaç oldukları sabit olacaklara maaş ve ücretleri tutarının 3 misli, emekli ve yetimlere maaşları tutarının 4 misli ve henüz maaş bağlanmamış olan yetimlere yetim maaşı veya ikramiyelerinin 3 misli avans verilmesi kabul edilmiştir (BCA 030.18.01.02.101.18.16.17). 17 Nisan 1943 tarih ve 2/19734 sayılı kararname ile deprem bölgesindeki halkın konut ihtiyacı için gerekli olan ancak piyasadan sağlanması mümkün olmadığı için Karabük fabrikalarından satın alınan çeşitli boydaki demirlerden üretilmesi gereken yaklaşık 80000 lira tutarındaki çivinin, 2490 sayılı kanunun 46. maddesinin (D) fıkrasına göre, İstanbul’da İktisadî ve Sınaî Tesisat ve İşletme Türk Anonim Şirketine pazarlıkla yaptırılması kabul edilmiştir (BCA 030.18.01.02.101. 24.20).
8 Mayıs 1943 tarih ve 19879 sayılı kararname ile 4386 sayılı kanunda belirtilen 784. fasla konulan 1 milyon beş yüz bin liralık ödenekten 200000 lirasının kullanılması şekline ait 2/19609 sayılı kararnamenin iptal edildiği ve 2/19553 sayılı kararname ile çivi için ayrılan 200000 lira çıktıktan sonra kalan 1300000 liranın kullanılması hakkında Tokat Vilayetine ayrılan 900000 liralık kısmı Çizelge 4’te verilmiştir (BCA 030.18.01.02.101.32.5/2)
Çizelge 4. 2/19553 Sayılı Kararname İle Tokat Vilayetine Ayrılan Yardım Miktarı
Gerekçesi Miktarı
Kereste için 500000
Fakir halka yardım için 220000
Bu işlerde kullanılacak memurların harcırah ve zorunlu yevmiyeleri ve imar planlarının tüm masrafları için 20000
Deprem nedeniyle geliri azalmış olan belediyelere kanalizasyon, su, yol ve buna benzer
hizmetlerinin tamir ve yenilenmesi karşılığı olarak belediyeler emrine verilen miktar
Niksar Belediyesine 60000
Erbaa Belediyesine 100000
Toplam 900000
(Devam edecek)
